Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/doctorisangelici18thom

DOGTORIS ANGELIGI

DIVI

THOMiE AOUINATIS

SACRI OHDINIS K. K. PRilDlCArOUUM

OPERA OMNIA

rAnii». - iMPiuMKum v v. laroussr et c>

49, UfU NOTl!H-nAMi:-l>KS-CllAMI'S, 49

DOCTORIS AXCELICI

DIVI

THOMJl AQUINATIS

S\CR1 ORDIMS F. F. PlliDlCATOIlUI

OPERA OilNIA

SIVE ANTEHAC EXCUSA ,

SJVE KnAM AiXECDOTA; EX EDITIONIBUS YETUSTIS ET DECIMI TEUTII SiECULI CODlCltUS UELIGIOSE CASTir.ATA ;

I'ItU ALTIIOBITATlIiUS AD FIDEM VULGAT-E VERSIONIS ACCURATIORUMQUE I'ATROLOGI.E TE.XTUUM,

NUNC PRIMUM REVOCATA;

NOTIS niSTORICIS, CRITICIS, PniLOSOPIIICIS, TUEOLOGICIS, CUNCTAS ILLUSTRANTIBUS CONTROVERSIAS

OCCASIONE DOGMATUM SANCTI AUTHOllIS EXORTAS, SOLLK;iTK (illVATA,

STUDIO AC LABORK

STANISLAI EDUARDI FRETTE

Sacerdotis ScholEeque Thoinisticae Alumni.

¥OI.&J»IE.^ DECIMtJH OCTA%U.1l

EXPOSITIONES IN ,1015

IN PSALMOS DAAaDlS. — IN CANTICUM CAXTICOIIUM.

IN ISAIAM PUOPHETA.M.

PAUISIIS

APUD LUDOVICUM VIVKS, DIHr.lOPOL.VM llDITOrJ-M 13, VLV vuLGo iin.Tv nii.AMiuu., i;{

M DCCC l.\.\\ I

THE INSTITUTE OF WEDIAEVAL STUUlES

10 ELMSLEY PLACE TCriCr4TO 6, CAiiADA.

(5(8

SANCTl

THOMiE AQUINATIS

EXPOSITIO

IN LIBRUM SANCTI JOB

PROLOGUS S. TUOMJl

Sicut in robus quu^, naturalitcr generantur, paulatim ex iuiperfecto ad perlectuui pervenitur ; sic accidit homiuil)US circa coguitionem veritatis : nam a priucipio pa- rum quid de veritate attigerunt : posterius autem (]uasi pcdeteutim ad quamdam ple- niorem mensuram veritatis perveuerunt ; ex quo contigit multos, propter imperfec- tam cognitionem, circa veritatem errasse ; iuter (pios aliqui extiterunt, (pii divinam providcutiam aulereutes, omuia fortuua' et casui attiii)ucl)ant : ef priorum (luidem in tanlum ad iiO(; invaluit opiuio, ul poiKU-ent uuuidum casu factuui («ssc, ct ca (jua; naturaliler generantur casui atlribucrcnt ; sicut pcrci[)i potest ex oi)inionil)us anti- quorum uaturalium, pououtiuin solum causam mat(UMalcm : posteriorum ctiam (jui- dam, ut DeuK^Titus et Kmpedoch^s, plurima casui attril)iu'l)ant. Scd postcriorum philoso[)horum diligentia p^nspicacius intuens vcrilatcm, cvidculilius indiciis (>l ra- tionihus oslondit res naturales providcntia rcgi : uoii cniui taui ccrtus cur.Mis in mo- tu ca'li et sidcrum et in aliis uatura' ollccfihus iuvonirclur, nisi ha'c ouuiia a ([uo- dam inlellectu suporomiiu'nl(! ordinata guboruaicntiM'. 0|)ini()U(! igitur [»Iiiriui(irum firmata in h(jc, ([uod ros iialuralos nou casii, sod provideulia rogorontur, [)ro[ilor or- dinem qui manifoste a[)paret in eis, duhilalio mansit a|)ud [)lurimos de actihus ho- miiiuni : ulriim res humana; casu procedereiil, aii ali([ua providcnlia vcl ordino ([uo- dam suporiori guheruarentur. Ciii ([uidom duhitafioni maxime fomcnfum minis- travit, quod in oventihiis hiiiuauis nullus cortus ordo a[)|)arcl : uon onim .somper honis hona evouiuut aiit lualis mala, ne([iio rursiis sciii|)cr bdiiis luala aut malis hona ; sed indiirerentcr bonis et malis boua et niala. lloc i^'itur esl quod ma-

xvui 4

2 l'aOLOGUS

ximc mnla iKimiiiiiiii i oiiiiiioxtNil aii opiiiuiiiiuni ns liiimnnnR providmitiii ili- viii.i iioii rcgt : sctl ijiiiilain oas «Msiiaiitcr itrorrdere (liriiiit, iiisi iiiiatciiiis pro- \i(lriiti.i et coiisilio liiiiiiaiio rrKOutiir: (|iJLdain vero cirlfsti falii coniin cvrntus attriltiiunt ; lia>(- aiitcin o)tiiiio inaxiiiii' liiiinano K^Mu^ri nociva inveiiitur : ilivina (Miim providentia snldata, niilla apiid lioininus Doi ruvorcntia aiit timor, cum vcrituto re- maii(diil : ex (luu i|uanta desidiu circu virtntes, (pianta proiiilas ud viliu sui)S(!(]ue- retiir. satis (|uiiil»i'l perpeiidcre potest : niliil eniin est ipiod lantiim revocet Iiomines a malis et ad lioiia indiicat, i|iiaiituni Ilci tiinor et ainor : iiiidc coriim (]ui diviin» s[)i- ritii Miiit sa{iienliam conseciiti ad alioriiin cruditioiiem primiiin et i)riL'ci{)iium stii- tlium fuit lianc opiniouom u (uirdibus Iioininiim amovoro ; ot idoo post datum Logom ol Proplietas, in iiumoro ugiograplionim, idost libroriim per spiritum Doi saiiioiiter ud eruditionem Iioinimim conscri|)toruin, priinus pouitur liber Job : ciijiis totu in- tentio iii Iioc versatur, ut per probabiles ratioiies ostondutur res Iiumanas diviiiu providcntia regi. Proceditiir auteni iii boc libro ad propositiiin ostendendum ex sup- positione (iiioii res natiiralcs e\ divina jnovideiilia gubenieiiliir. Id aiitem quod prai- cipue provideiitiam Dei circu res Iiumanas impugnaro vidotur, esl uffliclio juslorum. Num (juod inalis interdiim boiia oveniunt, otsi irrutionabile primo aspectu videulur, ct provideiitia' conlruriuin, taineii iiti iiiii(|iie liubere potest aliqualem cxcusutioiiem cx miseratione diviiia ; sed ijuod Justi sine causa afnigaiilur, lotaliter vidctur su- bruerc providenlia' fiiiidamciituin. Proponitur ergo ad qua'stionem intentam, (juasi quoddam llienia, multiplex et gravis afllictio cnjusdam viri iii omni virlute perfecti, qui dicitur .lob. Fueriint uulem aliqui quibus visum est, quod iste Job iion fuerit ali- (luid iii reriiin natura, sed quod fueril quanlam purabolu conficla, ut csset quoddam tlicmu ud providcntia! dispututionem, sicut frcquenter boraines confingunt aliquu fuctu ad disputaiidum de cis : et (juamvis ad intentioncm libri iion multum rcferut, utruin sic vel uliter fiierit. refert tamen (juaiitiim ad ij^sam veritatom : videtur enim pra'dicta opiiiio uuctoritati Sacra' Scripturic obviare : dicitur enim Ezech. xiv, 14, ex personu Domiiii : Si fucri/it tres viri in jnedio ejus, Noe, Daniel et Job, ipsi Justi- tia sua liberabunt animas suas. Manifestum est autcra, iNoe et Daniel bomiiies in rcrum natura fuisse : unde nec de tertio eis coniiumerato, scilicet de Job, in dubiuin debet vciiire. Dicitur etiam Jacobi v, 11 : Ecce beatificanius eos qui sustinuerunt : iufferoitiatn Job nudistis, et finrni Doniini cidistis. Sic igitur credendum est Job Jiomincm iii rerura iialuru fiiisse. Quo autera teinporc fuerit, vel cx quibus parenti- bus origiiiein duxerif, et qiiis etiara liiijus libri fuerit uuctor, utrum scilicet ipse Job hunc librum conscripserit, de se quasi do alio loquens, an ulius dc eo ista retulerit, non esl pra'scntis intentionis discutcrc. Iiitcudiraus enira compendiose, secundum nostrum possibilitutcm, de diviiio auxilio fiduciam habentes, librum istura, qui inti- tulafiir beati Job, secuiidiira litteralera sensura cxponere : ejus enim mysteria tam subtiliter et discrete bcatus Pajia (iregorius nobis apcruit, ul his uiliil ultra adden- dum videatur.

CAPUT PRIMUM

LECTIO I

Vir erat in terra Hus, nomine Job ; et erat vir ille simplex et rectus, ac timens Deum, et recedens a nialo ; natique sunt ei septem fiiii et tres filiae ; et fiiit possessio ejus septem miiiia ovium, et tria millia camelorum, quinf;euta (juoque jug.i l)Oum, ct quiugcnta; asinae, ac farailia nmlta nimis, erat- que vir ille magnus inter omnes Orientales. Et ii)ant filii ejus, et faciebant convivia per (lomos, unusquisque iu die suo. Et mittentes vocabaut tres sorores suas ut comederent et biberent cum eis. Cumque in orbem transissent dies convivii, mitte- bat ad eos Jol), et sanctifical)at illos, consurgens- * pro sin- diluculo, ofFerebat bolocausta * jter singulos : diceitat guli»!. euim : Ne forte peccavcrint filii mci, et bcue-

dixerint Deo in cordibus suis. Sic faciebat Job cunctis diebus.

Quia, siout dictum est, intentio luijus libri ordinatur ad ostendendum, qualiter res liumana^ providentia divina regan- tur ; pra-mittitur, quasi totius lundamen- tum disputationis, qua^dam liistoria, in qua cujusdam viri justi muHiplex afflictio recitatur. Hoc enim est quod maxime vi- detur divinam providentiam a rebus bu- manis excludere. ITujus igilur viri primo persona describitur ; et quantum ad se- xum, dum dicitur : Vir erat ; bic enim sexus ad perlerendas molestias invenitur robustior ; describitur etiam quantum ad patriam, cum dicitur : I/i terra /Jus, qme est in partibus Oriontis ; et (juantum ad nomen, cum dicitur : So)nine Joh ; ot vi- dentur ba'C duo posita esse ad (irnuuKbmi Iioc quod dicitur, non esse paraiiolam, sed rom gestam. Et no abquis adversita- tes, qua) postmodum inchuuntur, pro peccalis bujus viri oi accidisse cre(UM*et, consequentor dcscribitin' ejus virtus, p(>r qiiam a peccatis demonstratur immunis. Seiendum (luidem ost, liomiuem triplici-

ter peccare. Sunt enim qua'dam peccata quibus peccatur in proximum, sicut iio- micidia, adulteria, furta et alia bujusmo- di : quajdam quibus peccatur in Deum, sicut perjurium, sacrilegium, l)laspbe- mia, et bujusmodi : qua-dam quibus unusqiiisque in scipsum peccat, secun- dum illud Apostoli prima; Corintb. vi, i 8 : Qtii foniicatur, i/i corpus suutn /jeccat. In proximum autem quis pec- cat dupliciter ; occulte per dolum, et ma- nifeste per vim. II ic autem vir non cir- cumvenit per dolum proximum : undo dicitur : Et erat vir ille simj^lex ; simpli- citas onim [)roprio dolosifati opponitur ; nuUi violentiam intidit ; Sequitur enim : Et rectus ; rectitudo enim proprie ad jns- titiam portinot, (jua^ in a'(iualitate conftis- tit, secundiim illud Isai. xxvi, 7 : Se- mita justi recta est, rectus ca//is Justi aii am/)u/an(/um. Quod autom iii Doiim non l)occavojit, aporte ostoiulitur p(>r boo (piod so(iuitur : Ac ti//u'ns l)eu//i ; in (iiio reverentia ad Doiim dosignatur. Quod otiam in soipsum iioii peccaverit. osten- ditur iii boc (luod subditur : .Ir /ecede/is^ a //ia/(/ ; i\\\\A malum odio babuit proptoi soipsum, non solum proptor nocumoii- tiiin proximi vol otlVnsam Doi. Descripta (Mgo liujiis viri ot porsona ct virtuto, ojus prosporitas conso^iuentor ostonditur, ul ox piNocodonti prosporitato gravior so- (luoiis Judicotur advorsitas : similitor otiam ad ostoiidondmn, qiuxi ox pura Doi intoiiti(»n(> Justis soinpor Itona Iribuuntiir, Mon solum spirilualia. vorum otiam tom- poralia. Sod quod aliquando justi adver-

4 IN Jon

Mtulibu» pnMnaiitur, iuiidil pn.iitor nli- pro.spfrilas ojus quantuui ad honorcm td

qunm spivialrm «•ausiun : uniir sit- a faujani, (pia' Iouk» latiMpio didnndcha-

primipio homo luslitutus fuit, ul nullis tur ; «'t hor esl «inod di.itur : Krat vir

suhja«'crft pfrlurhalionihus. si iu innt>- ////• hkhjiuis infrr (nnncs Orienlnhs, id«>st

ccnlia p«'ruiansis>«'t. {'riucipium auh-m honctratus «'t fauiosus. .\d uiajitrcm au-

pr«>sp«'rilatis h-niporalis, pttst honain foii Ifiii ipsiiis .\u\\ i (»inm«'iidalion('ui, con.sc-

sistcntiam pi-r.stnia' propriiP, roiisislit iii tiiiciilcr disciplina domus ejus describi-

penwuis c«>ujuuctis, ol pra'cipuo in uutis, tiir. (pia' iminiinis erat ah illis viliis «jua^

quisunt «iiiodammodo aliqui«l par«'nliim : (ipulentia K«'iierari solcnl plerum(iu(;;nam

dcscrihitur iKilur priuio «'jus prosperitas diviliariim ahundaiitia discordiam parit :

«piautmn ad focuiiditah'iii i»roli>, cum di- iiiid(! lcfritiir (ieiies. .\iii, qiiod Ahraham

citur : Snlitjuc sitnt ri srptini /ilii rt trrs i-t Lotli iie(|niveriiiit simul liahitare, ad

filia'. Conse(iuenler iiiiiner«»si(»r mullitii- vilaiidiiiii jiirgiiim, «luod ex rerum ahun-

do mariiim (inain femiiiarum ponitiir, «lautia provcniehat. Krequenter etiam ho-

quia parentes allectare S(»lent \wa\i\& lilios miiies miilfa possidcnlcs dum ea possident

«juam lllias; tum quia id (iu«»d perfectius qua- immoderate amaut,eistcnacius utun-

^ est.desiderahilius est ; iiiares aiitem com- tiir ; uiide dicitiir Kccl. vi, 1 : Est rt aliiid

parautiir ail femiiias siciit pcrfectiini ad ninhnn (juikI ridi suO so/e^ et quklrm fre-

imporfectum : tiim quia iu aiixiliiim re- ijurns aijud liomines : vir, cui dedit Deus

rum gereudarum soleut esse parciilihus divitias, substantiam et honor*m, et

magis potentes nali quam nata'. Deiiide nihil deest animx * ejus ex omnibus * ^ux

osten«litiir pri»speritas ejus «luantum ad (jUcV desiderat ; nec tribuit ei " iJeus " potesia-

mulliliidiiiem divitiarum ; et pra'cipue iu jjolestate/n ut comedat ex eo. Ah iis

animalihus : nam circa priucipium liu- er^o inalis imraimis crat domus heati

mani geiieris, piopter huniiniim pauci- Juh : erat enim ihi concordia jucunda et

V tatcm, ugrorum possessio non ita pre- a'qua frugalilas ; quod signilicatur, cum

tiosa erat sicut aiiiinalium ; el maxime dicitur : Et ibant filii ejus, et faciebant

iu partihus Urientis, iu «luihiis ctiam us- cinivivia jter domos unusquisque in die

«luc h(»ilie suiit paiici hahitatores, pra» suo : luec autem caritas ct concordia uon

latiludiuo rcKionis. Iiiter animalia aiitem solum inter fratres crat, sed usquc ad

primo ponunliir ea qua' maxiiiie dcscr- sororcs cxteiidebatur, qua* frcquenler

viuut ad victumget vestilum persona', ut despiciuiitur a fratribus propter super-

oves ; unde dicitur : et fuit jtossessio ejus hiam quam opuleiitia plurimum gignit :

sept^m miUia ovium. Secundo pouunlur uiKh; subditur : Etmittentes vocabant tres

ea quie maximc deserviuut ad ouera dc- sorores suas, ut comederent et biberent

ferenda, scilicet caineli ; ct hoc est «luod cutn eis. Similitcr etiam designatur in

suhditur : Et tria millia ca/nrh/ru/n. Ter- lioc sccuritas (juai dc caslilatc filiarum

tio ponuntiir ea qua' dcserviunt ad cul- habehalur ; alias cnim uoii circumdiiceu-

turam agroriim ; et hoc est quod subdi- dai erant, sed iucludcndae, secundura

Uiv : Qui/iqcnta quoque Ju(ja bou/n.Quav- illud Kccli. xxvi, 13: l/i filia no/i aver-

lo poniinlMr aiiimalia (luibus homines te/ite se fir//ia custodia//i, /le i/ive/ita occa-

ad vectinam uliintiir : iiiidc scquitur : sio/ie utatur sc. 'i!)\c\xi imicm in domo ]oh

Et quniqenta- asi/uc ; e\ ([iiihus muli ge- frugalitaset concordia vigebat, sic in ipso

nerautur, (juibus aiiliqui maxiuie insidc- Jub vigebat saucta soUicitudo puritatis,

baut. Sub istis autem quatuor gcneribus (luam frequentcr divitige obruuut, vel

animalium comprehenduntur omuia alia ctiam minuuut, secundura illud Dcut. "* Incras-

qua; ad eosdem usus «leserviunt : puta xxxu, 15 *** : J/ic/'assatus est, dihjtatus diHdL^^

sub ovibus, omuia victiii et vestitui uc- rt recalcit/'avit ; et postea sequitur : recaldtra-

cessaria : et sic de ivli(|uis. Kt qiiia lio- I)r/'cliquit Dru/n facto/-e/n suu/n etc. "'diiatatus.

mines multas divitias possidoutes, ad cas Kt (iiiidem de sua puritate in tautum

guberuandas, multitudiue indigeut famu- soUicilus erat, quod ab iis qua- iu-

lorum, conveuieuter subditur : Ac fat/ii- (luinarc poterant, totaliter procul erat :

lia multa nimis. Cousc^iuenter pouilur uude uou solum dicitui' quod crat timens

GAPUT I

5

Deiim et recedem a mnlo ; sed etiam circa niiorum pm-itatemmaximesollicitus erat : pcrmittobat siquidcm eos convivia agore, eorum indulgens aetati. Uiia>dam enim in juvenibus tolerantur, quae in per- sonis gravibus reprehensibilia sunt. Et quia in conviviis vix aut nuiiquam homi- nes immunditiam vitarc possunt, quin vel pcr iiieptam la^titiam. vel pcr inor- dinatam loquacitatem, aut etiam immo- dcratum usum cibi oiTendant ; filiis, quos a conviviis non arcebat, purificationis remedium exhibebat ; undc dicitur : Cumque in orbem transiasent dies convi- vii^ mittebat ad eos Job^ et sanctificabat illos. Dicuntur autem in orbem dies tran- sire convivii, quia cum septem fihi es- sent, et unusquisque in die suu corivi- vium faceret, per omncs dies septimana', feriatim hujusmodi consumebant convi- via ; postmodum quasi circularitcr, sive orbiculariter, sicut in dicbus soptimaiiff', ita in conviviis ad principium rcdicbatnr. Notandum est, quod licet Job filiis indiil- geret ut convivia agerent, tamen ipse suam gravitatem conservans, corum con- viviis se noii immisccbat : undo dicitur quod mittebat ad eos, non quod ipso ad cos ir(!t. Modus autem sanctidcationis, (liio [)or intornuntium sanctiticabat eos, potest inteiligi diipliciter : vel quia salu- biibns monitis eos instrui faciobal, ut si quid in conviviis doliqucrant, omenda- rent : vcl otiain qiiia ali(|iiom oxpiationis ritum liabebant, (juo hujiisniodi dolicla «!X[)iabaiitnr ; siciit et sacrilicia, qua' etiam ante legem data fuerant, et primi- tiariiin ct dccimanim oblatio, Inconviviis aulein liomines iiitordiim non soliim iin puritat(^m conlraliunt modis pra'diclis, sed oliam gravioribiis poccatis iininor- guntiir arK|iiaii(lo iisqiK! ad Dci coiitiMnp- tum, et pro[)lor lasciviam, raliono ab- sorpta, ct a rcverentia divina abstracta, sicut in Kxodo xxxn, 0, dicitur . Sedit po- pn/us manducare et bibere, et surre.rmint hidere ; idost fornicari, vol idolis immo- lare. .lob or^o iioii soliim coiitra Icvia iW- licta liliis, sanctilicaiido, siibvoniciinl, si^d elian contra graviora roinodiiiiu stiidc hat api^onore, quo ois Dous placarotiir ; undo s(M^iiiliir : Consurt/ens</ur di/urtt/o nffere/nit fw/ocnustum prr sintjii/os : iii

quibus verbis ostcnditur perfectio devo- tioiiis ipsiiis, ct qiiantum ad lempiis, qiiia diluciilo coiisiirgebat. secundum illud Psal. V. .•) : Mane asta/to tibi etc, et quan- tum ad modum oblationis, quia holo- causta oirorcbat, (pia; totaliter combure- bantur ad hoiiorem Doi, niiUa parte re- licla in iisiim oHbrcntis, vel cjiis pro quo oirerebantur. sicut erat in hostiis pacift- cis, et pro peccato : dicitur enim holo- caustum, quasi totum incensiim : et quan- tum ad numerum, quia pro singulis filiis holocausta ofForebat ; singula enim pec- cata conveniontihus satisfactionibus sunt exj)iaiida. Caiisam aiitem oblationis ho- locaustorum snbjungit dicens : Dicebat enim, scilicet in corde suo .lob, non qui- dom de poccatis filiorum certus, sed dubi- tan>^ : \e forte peccav€i'iyit fi/ii mei; sci- licet opere, vel verbo ; et benedi.rerint Deo in cordi/nt^ suis. QnoA quidcm dii- plicitcr iiitclligi potcst : uno modo. ut totiiin iiitoHigatiir coiijiinclim : quamvis enim henedicere Deum sit bonum, tamcn benedicere Dcum de hoc quia homo pec- cavit, significat voluntatom in peccatis (|uicsccntom ; ct (iiiaiitiim ad lioc vitupe- ratiir; sicut in Zach. xi, i, dicitiir contra qiiosdam : Pasce pccora ttrcisitniis : tjiur , ffui' possidebant occit/e/innt, et non do/e- rant bant, ef vent/ebant va dicentes : i/ione- t/ictus " Deus., divites facti sionus. XV\o** Dotnmu^ modo, nt intclligatiir divisiin a con- trario sonsii ; ol sic j)cr hoc (jiiod (licitiir, lirnet/i.rerinty intolligatiir inalodixorinl. Crimcn oiiim bhisphoini.o tain horribilo ost, ut pia ora ipsura nominaro proprio nomine rcformidont, sod ipsuni por con- trariiiin signilicant : et convonicntcr pro poccato blasphomi.i' holocaiista oircruii- tiir : (|nia oa (pi.o in Doiim committiin- tiir, lionoratioiK! diviiia siint oxpiirganda. SoU^t aiitom contingoro, (|uod divinu.s cnltiis a (inibusdam dovoto porllciatnr» si rains sit ; ciim autoni fnMjuons fiiorit, iii rastidiiini vcnit : quod osl pecratiim accidia*, ciim ali(|iiis scilicot Irist.itur d«^ spirifiiali labon^ : ciii (|iiiil(Mn poccafo Jol» snbjoctiis non crat ; iiain siibditiir :. Sic faricbti/ Job cunrfis dirbus ; (iiinsi porso- voraiitoin in diviiio ciiltit dmotioiKMn cons(Mvaiis.

«

IN JOR

LKCTId II

' Joh frustrn.

(.Uiailain niitoDi <iie i-iini vi>iiiRt«ent tilii IVi iit aMinlrrrnt rorain lloniiiu). nlTiiil iulcr fos ctinin 8ntan. rui ilixit DoiiiiiiiH. rutle vfiiio? (,>ui r«'8- |Hiuilou<i ait : CiriiiiM ti-rruin et iieraiiibiiluvi pniii. l>ixitqiii< Doininus nil i-iini : Nuini|iiiil roiisiitfrnsti •frvuiii ineiiiii Jol>, quoil iion nil ei tiiuiilis iii terrn, homo 8ia)|ilcx ct rcctnn nc tiuicns Dcuui, ct recc- den» a innlof Cui ri's|ioiiilcu8 Sntnu nil : Nnm- quiil ' rrustra Jul) linict Di iiiir.' .Noimc lu vnllasli ciiiii ui' ilouiuin cjiis iiiiivcrsiiiiii|ne siilistnii- linin cju9 |tcr circuituni? (ipcribus iuauuuiu ejus bencitixiAli, et {lossessio ejus crevit in terrd. Sctl cxtcuilc iiaululuiii iiinniiiii tunm, et Uiii^c cuucla iiuic jiossiilcl, iiisi iii faiieiii lieueilixiTit libi. Dixit crgo Duiiiinus ml Satau : Kere, iiniversa quo; balict, in mauu tua sunt : tanlum iu eum ne exlcudag uianum luam.

Post prospcritiitem beati Job eiiumora- tam, pouittir advoisitas ipsius; et prinio iiulucitur oausa ipsius : et no quis putaret advcrsitates jnstornm absijuo (Hvina pro- videntia procedcrc, ac pcr hoc a'stiinarot res humanas providcnlia' subjoctas non esse, praMuitlitur (piomodo Deus de re- bus humanis curam habot, et eas dispen- sat. IIoc svinbohce et sub a*nif?mate pro- ponitnr. secun«him consnetndincm Sacra» S('ri[)tura', (|ua' rcsspiritnah^s snb li^^nris rcrnm corporahum dcscribit : sicut patct Isaia* VI, 1 : Vidi /Jominion spdentem sit- per so/ium excelsum et elevatum ; et in principio Ezech., et in phiribus aliis locis. Kt (inamvis spirituaha sul) Mf^^nris rerum rorporahnm proponanliir, iion tanicn ca qua' circa spiritnaha intciKhiiilnr pcr flpniras sensibilcs, ad mysticuin pcrlincnt sensnm,scd httcralem ; (inia scnsus httcra- lis est (jui primo per verba intonditnr, sivo proprio dicta, sivo fiKurate. Scien- dum est autem, «jnod divina iirovidcnlia tali ordine rcs f^nbcrnat, (|n(ul infcrioia per superiiira dispcnsat : corpora ciiini Kcncrabiha ct corruptibiha snbdiinlnr motui corporum co'leslinin : et similitcr infcriores spiritus rationales mortalibns rorpuribusnniti, scilicelanima', pcr snjn!- ritiros spiritns innirporcos administran- tur. H.Tc autcm babct ccclcsiastica Ira- ditio, qnod inter iucorporoos spirilns,

ijnidain siiiit boiii, (jiii j)iiritalcin in (jna crcati sunt conscrvantcs, diviiia ^Moria I)erfriiniitur, a Dci voiuntatc nnnquam recedentcs : ct lii (jiiidcm sj)iritns in Scrijitnris intcrdiim dicuntnr Angeli, idest iiiiiilii, «]nia diviiia homiiiihiis annun- tiaiit : iiilcrdnm anlcm filii Dci dicuntur, iii (juaiitiiin Dco \n\Y j)articij)ationem glo- ria* similantur. lAIali autem spiritus qui- dam sunt non per naturara aiit jier crea- tioncm (cum nniuscujnsqne iiaturai auc- tor sit Dcus, iicc summum bonum potest esso cansa nisi bonorum ;) sed sunt mali proptcr pro])riam culpam. Hujusmodi au- tem spiritus in Scripturis da^monos di- cuutnr ; ct oorum piimus dicitur Diabo- lns, quasi deorsum cadens ; vel ctiam Satan, idest advorsarins. Utrique igitur spiritus homines ad ali(jua agenda mo- vent : boni quidcm ad bona, raali aiitcin ad raala. Et sicnt horaines raoventur a Deo per spiritus supradictos, ita etiara ea quae per homioes aguntur, dicuntur iii Scriptnris, oisdem spiritibus medianlibus, ad diviiinm cxamcn referri. Ad ostenden- dura igitur, quod tam bona quara inala quiii horaincs agunt, divino judicio sub- sunt, dicitur : Quadam autem die, cum venissent fHii Dei ut assisterent coram Do- mino, affuit inter eos etiam Sata?i. Scien- dnra vcro est, quod Angeli, qni hic filii Dci dicuntur, assistere dicuntur Domino dupliciter : nno modo in quantura Dcus ab cis conspicilur,sicut scriptnm cst in Daiiiel, vii, 10 : Millia milliuni ministrabant ei,et decies millies centena millia assistebant ei. Alio modo in quaiitura ipsi Angeli et corura actns a Dco conspiciuntur : nam (lui alicui doniino assistiiut, ct ciira cons- piciiint, et ab eo conspiciuntur. Prirao igitur modo assistere non convenit An- gelis uisi bonis, (jui divina visione per- frmintnr; ncc iis omnibns, sed illis tran- tuni qiii intcr cossupcriores cxistunt, qni inagis inlimc divina visionc pcrfrnnntur, ct ad oxteriora ministeria, secundum Dio-

CAPUT I

nysii sententiam, non exennt ; unde et a ministrantibus, in prsRdicta auctoritate Danielis, assistentcs distinguuntur. Se- cundo autem modo assistere conveuit non solum omnibus bonis Angelis, scd etiam malis, et etiam hominibus : quia quae- cumque per eos aguntur, divino coiispec- tui et examini subduntur : et propter hoc dicitur, quod cum venirent filii Dei ut assisterent coram Domino, afluit inter et)s etiam Satan. Et quamvis ea qua^ per Ange- losbonos vel malos administrantur, conti- nuc divino conspcctui ct examiui subji- ciantur, ct sic semper fihi Dci assistant, et Satan inter eos assisterc dicatty etc, dicitur tamen : Quadam die, secundum morem Scripturae, quae ea quae supra tempns sunt, interdum per tempus desig- nat ex aliquibus (|uai dicuntur in tem- pore : sicut in principio (ieu.,dicitur Deus aliqua dixisse primo vel secundo die, quamvis ejus dicere sit aeternum, prop- ter hoc quod ea quae ab ipso dicuntur, fiebarit in tempore : ita et nunc quia fac- tum de quo nunc intenditur, dctermiiiato temporo extitit, dicuntur administratores hujusmodi facti quadam dic coram Do- mino astitisse quamvis coram ipso assis- tere nunquam desistant.

Cousiderandum est etiam, quod ad Dei judicium ahter referuntur ea quie per bo-' nos Angelos aguntur, aliter ea (pue per malos : nam boni Angeli hoc intcudunt, ut ea quae agunt refcrant in Dcum ; et idco dicitur, quod fiHi Dei venerunt ut assisterent coram Domino, (juasi primo motu ct intentione omnia divino judicio subdentes : mali vero Angeli noii iutcu- dunt ea (pia' aguiil rcferre iu Dcum, sed eis nolcntibus hoc accidit, ut (|ui(l(iuid aguut subdatur diviuo judicio, vcl diviiia' providenliae : et idoo non dicitur do Sa- tan quod venerit ut assistorct coram Do- mino, sod sohnn (iiiod (i//iiit iiiter eos. Dicitur autcni, Inter cos, tum proptor na- tura' parilitat(Mn : tiim ad iiisiiiiiatKhiiu, quod inaia nou smit cx priiiciiiah iiilcii- tiono, sed siipcrvcuiuiif boiiis (iuasi per accidens. Kst aiitom diircrcutia iiit(M" ca qiia' por bonos Angolosct malos aguiilur : nain boni Aiigcli nil agtiiit, nisi ad (jiiod diviiio jiissu ot vohHitalc movcntur ; iii omnibus enim vohiiitattMn (hviiiain sc-

quuntur : mah vero sua voluntate discor- daiit a Deo ; unde ea quae ipsi agunt, a Doo aliena existunt, quatifum ad eorum intentionem. Et quia non consuevimus interrogarc dc iis qua* nos facimus, sed dc iis (|iKc abs(juc nobis fiunt ; idco non dicitur quod Domiims aliquid quwsierit a fihis Dei, sed solum a Satan : et hoc est quod subditur : Cui dicit Dominus : Utide venis ? Et notandum est, quod non dicit ei Dominiis, Quid facis, aut, ,ubi es? sed, U?ule venis ? Quia ipsa facta quai per d«- mones procurantiir, intcrdum ox divina voluntate provcuiuiit, dum per eos vel puniuntur mah, vel exercentur boni : sod da'monum intentio semper mala est et a Deo ahena; et ideo a Satan qua;ritur : Unde venis? quia ejiis intotitio, a (jua proccdit omtiis ipsius actio, a Deo est aheiia. Sciendum autom est, quod dicerc, duphciter accipitur : nam qnandoijue re- fcrtar ad conceptum cordis ; qiiandoquo autcm ad signihcationem qua htijusmodi conceptiis altcri oxprimitur. Secundum igitur primiim moduin, dicerc Dei est a'tcrnum : et tiil cst aHud (juam generare Eiliitm, (|iii est Vcrbuin ipsiiis. Secundo vcro modo speciahter Deus ahqua dicit ; diversimodo tamen sccundiim (juod con- gruit cis quilius dicit. Nam hominibus corporcos seustis habeiitibus ali(]uando Deiis loculus cst aoreo sono, formato in ah(iua sul)jccta crcatttta; sicut vox sotttiit iu baptisino, (!t in transligttrationc Chris- ti : Afalth. xvii, 5 : flic est Fi/ius mcus dilectus. Art(jiiatido aiitcm pcr imagina- riam visioncin ; siciit luulloties lcgitur iii Prophctis. Ali(|iiaii(io aitlcin intcliigi- bili cxprcssioiic : et hoc modo ititcUigon- diim cst Dotniiiiim ad Satan dixissc, iu (liiaiitttiu ciim itilcUigcrc facit, (|iiod ea qiia' ipse agit, a Dco conspicitintur. Si- ciit crgo diccro Dei ad Satan cst ci noti- tiain pra'berc, ila Salaii rcsptuidcrc Doo ost, iiou (luidcni aliciijiis r(<i iiotiliam tra- (lcrc Dco, scd coiisi(lcr;u"C oiniiia siia di- viiio coiispccltii apcila cs.so ; ol socuiidiiui liiiiic inodiiiu (licifiir : Qui rcspoudcns ait : Circuiri fcrrum ct pcrumhulaci cam. Pcr lioc igitiir (luotl Domiiiii.s dicit ad Sa- laii : Cnde venis ? intcntionciu cl acla dialioli Dcus cxaminal ; pcr hoc autcm (jiiod Siitati rcspondet : Circuivi tcrram

8

i\ jon

et prramfm/dvi ram, «|iiasi siioriim .u- tuum hoo n»ti(»u«'Ui riMldit : iit »'\ iitriwnic ostrutlat ouiiiia t|iia' pcr Satnii fiiiiit <ii vin.r pr<>\i<liMili.»' snltjccta rsso. IN-r cir cuitioiiciu autriu Salaii. ralliditas rjiis ostiMidiliir, ad cxploraiKlum (luns (lc<'i- pen» possil, scouihIimu illinl i Pcli'. \, S: Advrranrius vrstrr tiln/tn/its tnnqtitnu h'(> riif/irns, rirniit. (ju.rrrns t/iic/n tlrrorrt. rouv«Mii(M\t(^r nutciu j^cr circnitiim calli dilrts (l(^sif^M>atur : sicnt jtcr rcctum sim- plcx ot justus : uam rcclnm (^st, cujus mcdiiim uou oxit ab cxtrcmis. Cniu crgo actio justi a suo priuciiiio, (|uo(l ost Dci voliiutns, ot fliio illi iutouto uou discro- pot, couv^MiitMitcr jnslis .•i(lscri!)ilur rocti- tudo : callidorum aiit(MU est. aliud pio- tondore, ac aliiid intoudcn; ; ot sic id quod domonstrant Ai^ sno oporc, oxit al> cxtromis : dnm ncc principio coucordat nec flni. rudo rocto callidi circuire di- cuutur : propt(M' (]uod scriptuiu cst : In circuitii inipii mnhnlnnt. Ps. xi, 9.

Scieudiiiu antom ost. ciiiod ot si dialio-

lus erga cunctos tam honos (juam malos

ralliditatis sua' stiidio utatur, onoclus ta-

tnen calliditntis sua' iu solis malis conso-

i|uitnr, (ini roctc torra iiominantnr. Ciim

(Miim liomo composifns sit cx nalura spi

ritiiali ot cariio torrona : malnin lioiniuis

iu hoc consislil, iiiiod dorolictis spirifua-

libus bonis, ad (iiia» sccundiim rationom

monto ordinatnr, torronis bonis inluoret,

i\\\vr sibi conipotnnt sccnndnm carncm

torronam : ct idco mali, iii (inantnm car-

nem torronam s(Minunlnr, rccfi! terra di-

cuntnr. Hujusmodi igitur torram non

soliim circuit Satan, sod etiam porami)n-

lat, quia in eis ctroctiim sua» malifia-com-

plet. Por ambulalionom cnim complomon-

tum procossus ipsius designatnr : sicnt o

eonverso do viris justis dicitnr, (piod iii

eis Deus porambulat : uiido Apost. ii Ojr,

VI, 10 inducit : Inhnhifnhit in illis.^ rt innm-

biilnhn intrr rn.t. Potest otiam ox hoc

aliud intollipi. Triplcx igitur ost status

vivcntiiim : quid;im onim sunt snj>ra

tprrnm, idcst iii codo, nf Angoli. et boali

hominos : (luidain in tcrra, sicut bomi-

ne« in mortali carne viventos : (luidam

autem sub lcrra, ut d.i^mones et damnati

omnes. Primo«^ ipitiir Salaii noque cir-

cuit ne(|ue iHMtinibnlat : qnia in c(vlesti-

bns civibus nulla in.-ilitiu osso potost ; si" cnt nec in c(i'lestibiis corporibus inv(Miitur ali^inod in.ilnm n.ifnne. IIIos .'intoin (|ui siiiit iii iiitcriio, |icrambiilat, s(>d iioii cir cnit ; (|uin oos tof.ilitor sua* mnlitia* sub- Joctos habcl : iicc oport^^t ut ad eos doci- picndos ali(iu.i caHiditate utatiir. Kos nnt(Mn(iiii suntiuterra, circuit et p(!ram- bnlat : (piiii ol calliditate cos decipero nilitiir, cf (iiiosd.im eoriim ad suam ina- liliam liabil, (lui maximo por terrain de- signantur, iil dictum est. Et quod por tcr- ram homincs tcrrcni dcsigncntur, satis aportc ostcnditur per hoc, quod Dominus .lob, (luamvis iii t(Mia babitantom, a torra tamen segregare videtur : iiamcumSatan dixisset : Cirri/ici trrrn//i, rt prrni/ihulaci rn/n; subjungitur : Dijittjue Doitiinm ad rimi : Sumquid ct/nside/^asti sermim meum Joh, quod /lon sit ri similis etc? Frustra onim (iiuesilnni videretur an Job considc- rassct, (pii t(Mram circuissc et perambu- lasse so asserebat, nisi sorvum suiiui Job pra'tor terramosse intclligcret : et maximo ostondil in (juo a tcrra segregetur, in hoc qnod dicit : Sr/'vum meum Joh. Ilomo onim (inasi modius constitutus est inter n^Mim et ros teri(Mias : nam monto inbie- rel Deo, oariK! aut(Mn robiis terrcnis cou- jnngitur. Omnc autcm modiiim duonim , co magis ab uno cxtremo rccedit, quo magis altori a[)piopiiiqnat : homo igitur (luantomagisDco inha^ret, tanto remotior cst a torra : hoc autcm cst servum Doi esso, quod monte Deo inha^rcre : nam ser- vns est qiii iion sui causa cst : ille aiitom (Iiii mento Deo inhaMet, seipsumiii Dcum ordinat ut servus amoris, non timoris. Et notaiidum est, (inod atTcctioues terreiia* ali(iuo modo a icmolis imitantur spiri- tnales afloctns. (jiiibus mens Dco conjun- gitur; scd ad coium similitudinem nullo modo pervonirc [lossunt. Nam et ainor terrenus ab amore Dci deficit, et por oon- sequens omnis aUcctio : nam cujuslibet afToctionis amor est [uincipium. rnde coiiv(Miicnter, posl^iiinm dixerat : Su/n- tjiiid rtnisidrrnsli st'/-vu//i meum Joh, siib- ditni' : (Juod no/i sit similis ei in trrra : qiiia iiibil iii t(Tronis spirilualibus aM]uari potest ; (inaravis et possit alitor int('!ri,L'i. Nam in niio(iuoquc Sancto ost aliqua virtutis pra^ominentia, qiiautumad

CAPUT I

{iliquem spiritiialcm iisnm : propter quod imponit " maculam. Et hoc appnret px •• impo/ie/. de singulis Coiifessoribus in Ecclesia ca- hoc quod sultflitur : Cui rpspondens nitur : No7i cst inventus similis illi^ qui Satan ait : Xumfpud frnslra Job limet

conservaret legem Excelsi : uisi quofl in Christo omuia secundum perfectissimam excellentiam fuerunt : et secundum hunc modum intelligi potest, quod nullus iu terrahahitantium similis erat Joh, inquan- tum Joh pra^eminebat, quantum ad ali- quem usum virtutis.

Deum? Quasi dicat : Negare nori possum quiu bonafaciat; sed hoc non agit recta intontione propter amorem et honesta- tem, scd propter temporalia, qua' a te consecutus est ; et ideo dicit : \umr/uid frustra Job timet Deum? Illud enim frus- tra facere dicimus ex (juo id quod iulen-

In quo autem Job fuerit servus Dei, et dimus, asseqni non possumus. Job autem nulhis ei similis in terra fuerit, ostendit tibi servivit proptcr tcmporalia, (lua* a te cum subdit : Ilomo simplcx et rectus^ ac assecutusest ; unde non sit frustra', (luod

timens Deum^ et recedens a malo; quai quia supra exposita sunt, ad priesens di- mittantur. Considcrandum autem, quod Dominus justorum vitam non solum ad eorum bonum ordinat, scd ctiam aliis eam conspicuam rcddit ; sed conspicientes eam non similiter afficiuntur ad ipsam : nam boni eam pro exemplo habentes, cx ipsa proficiunt ; mali vero si non corri- guntur ex ea, ut ejus exemplo boni liant, exsanctorum vita inspecta deficiunt.dum

tihi serviendo, te timeat. Et quod tem- poralem prospcritatcm consecutus sit, ostendit quantum ad duo : primo (juan- tum ad immunitatem malorum : quia sci- licet pra^servatus erat a D(M) oh omui ad- versitate ; ct hoc est (luod dicit : Xonne tu vallaMi, idest protexisti sicut protegit vallum aut murus; eum, (luautum ad suam personam ; ac domnm ejus, (juau- tum ad ejus prolem ct familiam ; uuiver- samr/ue substantiam cjus, (luantum ad pos-

vel per invidiam torquentur, vel falsis sessioncsejus? Etaddit, Per circuifum, ut

judiciis eam pervertere conantur, se- pcrfecta immunitasostendatur : (juia illud

cundum illud Apost. ii Cor, dl, 15: quod per circuitum vallatur, ex nullaparte

quisnivi Christi bonus odor sumus Deo"^ et in potest pati insultum. Secundo ostendit

fiunl.

iis qui salvi stmt, et in iis qui pe- reunt : aliis quidem odor mortis in mortem; aliis autem odor vitx in vitam. Sic igitur Deus vitam sanctorum non solum ab electis consid(U"ari vult ad prof(;c- tum salutis, scd etiam ah iniquis ad cu- mulum damnationis : quia ex vita sanc- torum condcmnabilis ostcnditur perversi- tas impiorum, secundum illud quod dicitur Sap. iv, KJ : Vondemuat Justus mortuus vivos iynpios. Et idco Domimis ad Satan dicit : \umquid considerasfi srr- vum meum Job ? (juasi diccret : Terram (luidem circuiset p(!rnmbulas; sed serviim meiim Joh solum considerare potes. ct ojus virlutcm mirari. Solet autcm per- versoriim hoininum, (juonim i)riiir(»ps (^st Satau, et cornin hic p^Msonaui gcril, talis esse consuetudo, nt cum sanctorum vi- liim repreiicndero non possunt, non ex recla intentiono oos agore caluinnienlur, seciindum illnd Eccli. xi, .S3 : /totur iu mala convertens insidiafur. cf in rlectis

ejus prosperitatem qnanlum ad multipli- cationem honoriim; et hoc est (juod dici- tur : Operibus nuinuuni ejus benediristi. Et (luia cum Deus dicendo omnia facial, h(Mic(lic(!re I)(u est bonitalem rei dare. Tunc ergo Deus aliciijus operibus bcne- dicit, (|nan(lo ca ad b(Uiiim prodiicit, iit tlnem dcbituin consc(juantur : ct quia (jinedam hona proveniiint iKunini ahs^iue siio opcre ef iiitcutionc, projitiM" hoc ad- (lit : Ef /)ossrssio cjus crrrif iu tcrra. Sic igitiir Satan caliimniatiir fa<'ta bcati Joli, (piasi ea ageret ex inlcntioiie prosp^M-italis t(M-r(Mia'. rndc manifcstiini csl. (iiumI ca bona (iiia*agiinus ikhi rcf(MMiiitiir ad pros- p(Milat(Mn t(Mr(Miam (|uasi ad praMuinm : alins non (>ssct jicrv^Msa iiit(Mitio si (jiiis Iiropl(M' prosjxMitatcm tcmporalcm Dco s(M"vir(>| : ct siniilitcr e convcrso advcrsi- las temjioralis ikmi csl propiia \uvna poc- catoriim ; i\o (]\\o tVro in toto lihn» (Jiuts tio crit. Viilt aut(Mn osf(Mi(l(M'c Sataii pcr suiim rcsponsiiin, (jiiod proj^tor prospp-

' Al. : • »ni\c non fru»tr«

10

IN Jnn

rituliTn ti»rmiain, nuam rttiisrriitiis ••riit, Jol) \)oo s»»rviornt, |um- (»p|ntsilimi : si oniin crssanti' |»ntsp«»ritati' torrjMiii, .lnli Dttiniiiiiin tiini>ro «hvsjnonU, inaiiifostiiin flprot. (|int(l pniptcr prttsporitalcin ItMrc- nam, qna fnii-lialMr. HiMiin linn-lial; rl ideo suhdit : KrtPndr jHiuluhint nifiiium tunm^ ct tnngp ninrtn t/ii.r /tossiiirt ; scili- rot oa anfi'r«Miil(> ; nlsi in fncieni benrdi- xrrit tifii, itl«'st manifcsto inaliMlixrril, siippli' : inalnin inilii act-iilat.l.t iittlandiiin, <]ii(td (V\ miiKiia advcrsilalt' cliain vitc' jnslttriiin ottrda iiitcrduin cttininuvciilur ; sctl sinnilalc justi ox niddioa advorsitate turlt.inlur, volnt nnllam viilutis radicoin liabcnlo». Viilt orKi» Sataii [ht lioc innuorc, quod Jitl» iitMi vcro ju;>lns oral. scd siinii- lato : ot itloo dicit. ijnod si paulnlum a\i- vorsilato tan;,'orclur, murinurarcl coiilra Doum. (juodost Doum blasphcmare : iinod siKiiaiilor dicil, \isi in fncieni hcnedijrnt tihi, iit sigiiiliccl, (juia etiain iti prospe- ritato in cordo siio Doum (juodammodo blasphomaltal, dum ojns amori tcmpora- lia pra'poiielial ; sod prosperilato sublata, etiam in facio blasphomaret, idost mani- feslo. Potesl et aliter iiitclligi hoc (|uod dicit, Nisi in fnciem benedixerit tihi : nt benodictio proprio sumaliir, et sit sonsus : Si tu paululiim cum lanpas, prosporitalom lorrcnam scilicct aufcicndo, hoc mihi ac- cidat, nisi manifcslum lial, (pio.1 aiiloa benodixerit tibi non in vero corde, sod in facie, idest ad apparontiam hominum. Et (}uia, sicnt dictum ost, Dominus sanc- toriim virlulom vullomnibus csso iiotam, et lionis et malis ; placuit sibi, ut sicut

bona factn ojus ttinin;s coiispoxorunt, ita et rocta cjiis intciitio omnibiis iWxoX mn- nifcsta : ot idoo voluit Job prosiioritato ter- rciin privan;: iil oo iii Doo timon; iktso- vorantc, manif(?stuin ficr^d, (piod cx rocta inlcntionc. ct noii proptcr lomporalia Do- miniim tiinobat. Sod scioiidum est, (juod Deus malos puiiit ol jicr boiios Angelos, et jior malos ; sed bonis numijuam advcr- silatom iiidiicil nisi por inalos ; immo su- pcr ncaluin Joh advorsilalcm noii iiisi j)cr Salaii iiuliici voluil; ol jjrojilcr hoc sub- ditiir : Dixil ergo Domimis nd Satan : Ecce universa qiix habet, in ?nanu tua sunt, idcsl potentia': vel potoslali tuai trado. Tantum ineum ne extendas jnanum tuam, Ex (juo manifoste datur intelligi, cjuod jiislis viris Salau iion (jiiantnm vult, sed (juaiilum pcrniitlitur, nocere potest. Cou- siderandum etiam cst, quod Dominus non pra^cepit Satan ut Job oirenderet, sed solum ei potestatem dedit : quia voluntas noccudi adcst cuilibct malo cx scipso, scd potestas non nisi a Dco. Patct igitur ex pra^dictis, lianc fuissc causam advcrsitatis beati Job, ut ejus virtus oranibus fieret manifesta : unde et de Tobia Tobi* n, 12 dicitur quod ideo Dominus ci tentationem evenire pcrmisit, ut posteris daretur exem- phnn /mtientise ejus^ sicut ei sancti Job, Cavcndnm osl aulem nc cnidatur Domi- num ox vorbis Satan inductum esse ad permittendum Job affligi; sed apterna dis- positione hoc ordinari, ad manifestandam scilicet virtutcm Job contraomnes calum- nias Impiorum : et ideo pra^mittitur ca- lumuia, et subso(juilur divina pcrmissio.

LECTIO III

E(;rpj»sus<]i]e est Salan a facie Uomini. Cura ati- U»m i|(iatian) dip niii el fllijp ejus coiuederent et liil>en>i)t viuum iu doin» frntris sui nrimogeuiti, niintiu» venit m! Joii. ijui ilioeret : Boves arahant et a»u)ii? |ia«<.al)autur juxta eos; et irruerunt Sabsei. lulerunti|ue omnia, et (lueros percusoerunt tziaJio ; et ev.i^i .-jt.) siiliiii, iit Diintinrem lilti. Dunique «dhur lUe loquereiur, venit alter, et dixit : Ignis

Dei cecidit de coeio, et lactas oves puerosque con- sumpsit; et elTugi cgo solus, ut uuntiarem tibi. Sed adhuc illo loqueute, venil alius, el di.\it : Cbalda?i fecerunt tres turmus, et invaserunt camelos, et tulerunt eos ; nec uou et pueros percusseruot gladio ; et effugi ego solus, ut nuutiarem tibi. Adliiic ioquebntnr ilie, el ecce aiius iutravit, et dixil : Filiis tuis et flliabus vescentibus, et bibenti-

I Ai. : « Dec *■

CAPUT I

If

bus vinum in domo fratris sui primogeniti, repente ventus vehemcns irruit a regione deserti, et con- cussit quatuor angulos domus, quae corruens op- pressit liberos tuos, et mortui sunt ; et effugi ego solus, ut nuntiarem tibi.

Posita causa adversitatis beati Job, con-

afflictio propria» person» ; et hoc ad ad- versitatis aiigmentum : nam ille qui ma- jori adversitate oppressus est, minorem non sentit, sed post minorem sentittir major : et ideo, ut a sinf,nilis adversitati- bus Job propriam afflictionem sentiret,

sequcnter ostenditur, qualiter ei hujus- ^^ ^-^^ magis ad impatientiam commove-

modi adversitas supervenit : et quia tota

haec adversitas inducta est per Satan, ideo

de ipso dicitur primo : Egressm est a

facie Domini: quasi dicat, ad utendum

potestate sibi permissa : et signanter dici-

tur, quod er/ressus est a facie Domini :

nam Satan, secundum quod potestas ei

permittitur nocendi alicui, coram facie

domini est, quia ex ralionabili Dei vohin-

tate hoc accidit : dum autem exequitur

permissam potestatem, a facie domini

exit, quia ab intentione permittentis rece-

dit; quod quidem in proposito apparet :

permissum enim fuit a deo ut posset no-

cere Job, admanifestandam ejus virlutem;

sed Salan non proptcr hoc cum afflixit,

sed ut eum ad impatientiam et blasphe-

miam provocaret. Simihter autem in hoc

retur, incepit Satan a minore adversitatc Job affligere, et paulatim processit ad majora. Considerandum ctiam est, quod ab iis qua^ subito superveniunt hominibus, animus magis commovetur : nam praico- gitata adversa facilius toh^rantur : et ideo ut Joi) magis commoveretur, iii tempore maxima' jucunditatis, quando minus de adversitate cogitari poterat, ei Satan ad- versitatem induxit, ut etijim ex ipsa pra^- senti jucunditate adversitas gravior appa- reret : nam contraria juxta se posita ma- gis elucescunt : et ideo dicitur : Cum (uitem qnaclam die filii et filiee comederent, ct hiberent vinnm : quod specialiter poni- tur ad jucunditatis indicium, secuiidum ilhid Ecclcsiastici xxi, 35 : « Vinum in' jucunditate creatum cst, non in"

apparet manifeste verum esse quod supra ebrietate ab initio. n In domo fralris

diximus, Satan affuisse inter fihos Dei coram eo assistentes, secundum quod assistere dicimtur Deo ahqui, proutdivino scilicet judicio et examini subchintur, non secuiidum quod assislerc Deo dlcuntur qui Deum videiit : unde et hic non (Uci- tur quod Satan abjecerit a facie sua Deum; sed quod egressus est a facie Domini; quasi ' al) intentiono providentia^ ejus recedens, ordinationem providentiai elfu- gcre non valens.

Consi<lerandum cst autem, quod in adversitatc enarranda ordo contrarius observatur ordiiii (pio fiierat prosperitas enarrata : nam iii prospin-itate enarrata, a majoribus ad minora processit, incipicns

sui primogeniti ; ([uod etiam ad majo- rcm solemnitatem ponitur : [)robabile enim est, quod in domo primogeniti solemnc convivium cclcbrarctur. \untius venit ad Joh^ (jui dicerrt : liovcs arnhant; ut ex mcmoriafrucliis, damnum intolcra- biliiis videretur ; el asina? pascehantur jurta eos\ qiiod etiam ponitiir ad aug- mentiim doloris, diim considerarct. quod eo temporc supcrvciKMMint, (jiio plura si- mul posscnt rapcrc ; ct irrucrunt Saha^i^ hostcs a rcmotis vcnicntcs, a (|uil)us iion dc facili rcciipcrari posscnf ([ua' rapiiis- sent, tu/crunf</Uf omnia : ne, si arujiia rcrKiiiisscnt, ca saltcm suniccrent ad ne- ccssarium usum, ct ad propafrincm : ct

a persona ipsius Job ; et post hoc posuil pnrros pcrcusscrunt (fladio; cjuod viro

|)rolem ; (1(Mii(1(; nnimalia, ct j)riino ovcs, et (hiinccps iilia ; ct hoc rationabilitcr : quia perpctuitas qua* in persona salvari non jjostest, (|iia'ritur iii j)rol(», ad ciijus sustentatioiicm possessioiiihiis iiidigcliir. Iii adversitatc aiitcm proponitnr o con- vcrso : iiam primo ii.irraliiiMinissio siibs- tnnlia', sccundo ojiprcssio prolis, lcrrm

jiislo gravius fuit : rt crosi cgu so/us, ut nuntiarcni tihi : (|uasi dicat : Idco hoc evciiit diviiia dispcnsatioiic ut cgo sohis evadcrcm. iil ln |)osscs liabcrc iiuiitiiiin t.inti (i.uniii. (iiiod Dciis lc doiorc afHi- pcrc int«'ndil. ll;i<- aiilcni advci-sit.ilo nini- tiata, statiin allcr.i iiunliatiir, iic. si ali (|iiO(l iiilcr\alliim licrcl. iiiliis;id i-or siiuiu

jwmndi tntem

" ehrieta- (fin.

< Al. : « quia. »

12

IN JOB

rodirot, rl sp ntl patii»ntinm pr;i'parnr«t, ct si(* s«'<|U(Milia f.uilius siislitn^rcl; vl pn^ptcr lioc siiliililur : 1'iiinijur iuUiiir In- (^urrrtitr illr, vrnit ulius, rt ihxit : lijiiis Dri, idcst a Doi» iniHsus, nrsrrmli/ rle nvlo ; ul cjiis niciiti iinpriiiicrct. (jiiod ikmi so- liini al> lioiniiiiliiis, scd <>tiain a Deo pur- seoiitioiicin pntorctnr, ct sic faciliiis con- tra hciiin ]trov(»(aictiir ; rt tnrtos nrrs purnisipir ri/nsiti/ijisit ; t\ui\!>i diviiiiliis lioc procnratnm sit, iit statiin ad tactiim igiiis omnia consninorontur : (iiiod ost coiitra naturalom virtiitom if;nis : et ofjifji cffn soluSy ut liimtiiirem tilii. Sc(|iiitiir : Sed ndhiir illn loifiteulr, re/iit dliits, et dirit : C/inhLvi, siipplo : quod oraut foroccs et potontes ; unde ad corum potcntiam os- tendondam suliditiir : feceru/it trcs turmns^ nt sic vindicta spcrari non possit, nec rcciipor.itio damni ; de (juo damiio siib- ditiir : rt invnseritnt cnmehis otc. Secpii- tiir (lc o|)prossionc prolis : Adhuc loijitc- bntur illc, ct rcce alius i/itrnvit, rt disit : Filli tui rt filise bihebn/it viniim iii do//io frntris sui ; ut ex hoc cjus m«ns tristior foret quod .loh poterat diihitarc eos in statu ariciijus poccati fiiisso morto pra'- vcntos : iiam jiroptcroa i[)so sanctilicahaf, et holocausta j)or singiilos olhuohat, (juia timchat nc in conviviis ahquod pcccatum incnrrissout : otnc forte possct crcdi qnod paMiitucrint ct anima^ suu' providorint, siihditiir : Rrpentc ve/iit ventus vchcfne/is, et irritit n mjio/ic desrrti., et concussit qitntunr n/iijuh/s dor/ius ; (juod dicitnr ad ostendcnduin vehementiam venti : et prao- tcr consuotudiiiem, totam domum suh- vertit simul ; ct ut per hoc ostcndafur ex divina voluntato proccssisse ; ct sic faci- lius contra Doum movorotur, dnm affli- gohatur ah oo cui dovota monte sorvierat : et «id majorcm doloris cumnlum suhditur damiium intcrempta* prolis, cum dicitur :

Quiv rorrue/LS npprfissit /ilferos tuns, et morlvi sunt, srilicot oTnnes : nc sallem in aliijiio ovadcnfc ox liheris, poslcritalis sjios romaiicict : ot hoc co uiaf^is rrcdo- hatiir (lolorosiim,(iii(»d liheris omnihus in- teriMnjitis, aliqnis fjimiiionim evnderc potiiit ad conoitandiim dolorcm : nam se- c|uitiir : Et evnsi rqn soliis, ut nuj/linr^m tibi. (".orisidoraiidum ost fjnod nim omnis praMlicta advorsitas sit j)cr Satan indurta, nccesso cst conflteri, quod Deo pcrmit- tcntc, da*mones possunt tiirhationom aeris indncere, ventos concitare, et facere ut ipriiis de cttlo cadat : (juamvis enim ma- t(M-ia corporalis noii ohcdiat ad nutum Aiig(!lis noc honis noqnc malis ad suscep- tioncm formarum, sed soli rroatori Deo ; ^ tamcn ad motiim localem natura corporca nnta cst spiritali natiira' obedire ; cujus indicinm ' iii hominc apparet : nam ad solum impcrium voluiilatis moventur memhra,nt anortnm voliintatcdispositnm proso(jnantur.tju,vciimqueergo solo motn locali fieri possunt, hoc per naturalem virtutem non solum spiritus boni, sed etiam maU facere possunt, nisi divinitus prohihcantur ; venti autcm et phivia» et alia^ hujusmodi acris portnrbationes, ex solo motu vaporum resolutorum ex torra ct aqua tieri possunt. Undc adhujusmodi prornranda, naturalis virtusdaimonis suf- ticit ; sed iutcrdnm ab hoc divina virtute prohibcntnr, nt non liccateis facere omne (jiiod natiiralitcr possunt : non cst antem contrarinm qnod dicitnr Hicr : xiv, 22 Xumi/uid su/it in sculplilibus gentivm qui plitnnl : aut cceli posswit dare imbres nisi vohioris? Aliud est enim naturali cnrsu plnerc. quod soli Deo convenit, qui rausas natnrales ad hoc ordin.ivit : alind artitirialitcr iiti aliquo ad phiviam vel vcntnm intcrdiim quasi extraordiuaric produccndum.

* Al. : •• judicium. »

CAPtT I

1.1

LECTIO IV

Tunc surrexit Job, et scidit vestimenla sua, et tonso capite, corruens in terram, adorivit, el dixit: Nudus egressus sum dc utero matris meae, et nudus revertar iiluc;. Dominus dedit, Dominu» abstulil : sicut Domino placuil, ita faclum est ; sit nomeu Domini benedictum. la omaibus his non pecoavit Job labiis suis, ncque stultum quid contra Deum locutus est.

Eiiumerata a(lver.sitate Beati Job, agit hicde patieiitia quam iii adversilatemoiis- travit. Scienduin aiitem est, ad eviden- tiam eorum cjua:' liic diciintur, (juod circa cor[>oralia boiia, et circa animi passiones, antiquorum Philosophorum diversaopinio fuit. Nam Stoici dixerunt bona exteriora nulia bona hominis esse ; et quod pro eoruni amissione, nulla tristitia iii auimo sapientis poterat inesse. Peripateticorum vero sentenlia fuit, quod bona exteriora sunt quaidam aliqua hominis bona, non quidem principalia, sed quasi instrumen- taliter ordinata ad principale liominis bo- iium, quod est bonum mentis : et propter hoc sapientem in amissionibus exteriorum bonorum moderato (^ontristari conccde- baut ; ita scilicel (juod per tristitiam ratio non absorberetur, ut a rectitudine decli- naret : et ha^c sententia verior est, el ec- clesiastica:; doctrinai concordat,ut patel per Aug. in Hb. de Cicit.Dei. Ilanc igitur sen- teiiriam Jobsecutus, tristitiam (juidem in adversitate moustravit, tainen sic mode- ratam, iit ratioui sultjecta esset ; et ideo diciiur : Tunc surrexit Joh, et scidit ves- time/tta sua ; quod a[)ud liomines solet esso tristitiai indicium. NotaiKhim veii) est, quod dicit, '/Vmc, scilicet [)osl mortcm filiorum auditam, ut (h> (sis inagis (juam de amissioue rerum (h)hiisse videatur : de amicis enim mortuis iion dolere, (luri (;t noii sensibilis cordis esso videtur; scul virtuosi est hunc dolorem moderatum habere, secuiuhim iiliid Apostoli iv, 12 Thess. 2 : Ao/u/nns V(/s it//iorri/-e de dor- mie/itidus, ut /lo/i co/dnsle/m/u, stcut et ceteri qtii spe/zi iio/t /t<ibe/tt. I luh' hiiec in beato Job fuit : undt3 ot statum

mentis ejus per actum exteriorem aperiiit : (juia cnim lalio stetit, cougrueiitcr dici- tur, quod Joh surrexit, (jiiamvis homines dolentes magis soleaiit piosterui ; (juia tristitiam patiebatur, sed iioii penetrautein usque ad intima rationis. Tristitia; signiim o.stendit (fuantum ad duo : scilicet quaii- tum ad ea qua» sunt extra natiiram corpo- ris : unde dicitur : Et scidit cesti//ie/ita sua\ et quantum ad ca (jua' de iiatura corporis proceduiit : undc dicitur : Et to/iso capite; quod apud eos qui «^omam iiutriunt, solet esse doioris indicium : unde h«c duo signa tristitiai convenien- ter prajmissis adversitatibus respondent : nam scissio tunicie respondet amissioni rerum, tousio capitis amissioni hhorum. Tunc autem mens recta stat, quaiido hu- militer Deo subjicitur : unum(iuod(}ue enim iu tanto majorinobilitatis altiludine consistit, quanto magis sua; perfectioni substat : sicut aer dum sulxlilnr luci, et dum suhditur materia forma'. (Juod ergo mcusheati Job jjcr tristitiam dejecta non erat, S(!d in sui lectitudiiic cxistcus, ma- nifestatur per hoc, quod IJco humihter se subdidit : uam scquitur : Corrue/ts iti terram adttraviit., ad liumihtatis et devo- tionis iiidiciuin deiuonstraudiiiu. Kl non soluiu factis .N-(atum siia' mciitis dcchira- vit, scd ctiam verl)is : latioiial^ilitcr cuira (hMUoiistravit, et si tristitiam j)atcretur, so tristiti.c iioii dcbcre succumhcn», jumiuo (juidem (!X couditione natura', uiido dicit : El didit : .\/(dus et/resstis sum de utero //talris //te;t\ scilicct tcrra*, (jua» esl com- iniiuis matcr omniiim : et /tudus rrmttir illiic, idcst iii tciraui ; ct sccundiim hunc modum dicitur Kccli. xi., I. Occupatio //it/t//ii/ cret/tti est /io//tiiti/}tis, et jtii/um i/rare sti/ter /i/ios Ada//t, a die ej itus de ve/ttre //tatris eoru//t, usi/ttei/i dir//i sepu/- ttircc i/t t/tatre//t o/it/tiu/it. P(»tcst ct ali- tcr iutclli^^i : ut (juod dicitiir. l)e utero i/itifris /yuvr, actij^iatur ad littcram do utero mulioris (jua' geuuit cum : quod

H

IN JOIi

autom (licitiir, \u(iiis rcrertnr HIik , iii- lolliKntur, (|U<»(1 lia-c dictio, illur, faciat sin)|)liroin rrlntiouiMU : non ouim ali(|uis Itoralo iu v«»utr«'in malris rovcrlitur : scd rcvcrtitiir iu illuiu slatum (|ucm liabiiil in ulcro matris, (]uautum ad ali^iuid, sri- licot (|uautum ad huc, quod osl alicuum osse a conversaliono luimana. Hoc orj^o dicons, rationnhilitcr ostcudil, (jiiod prop- tor amissionem roriim ol oxtcriorum ho- uoruni uon dchct h(»m(» Iristilia ahsorhcri : (juia oxlcriora houa uou suul oi coiiualu- raliu, sed accidontalitor advoniunt : (|Uod ex hoc patet, quod homo sine cis in hiinc muiulum' venit, et sino eisrccedit : uudo accidonlalihus honis suhlalis, si suhstan- tialc maiicat, nou dchcl liomo Iristitia ohriii, otiam si oiim tristitia tau^Mt. Se- cundo ostcndil idciu cx diviua oporatione, scilicot (juod tristitia' homo nou dehet snccumhcro, dicens : Dominus dedit, Do- fninus ahstnlit. Llbi primo considerauda ost vera ojus sentcntia de providcutia di- vina circa ros humauas : iii hoc ouim (juod dixit, Dtnninus drdit, confessus est pnisperitatom mundanam hominihus ad- venire, nou casualiter, nec ex fato stella- rum, nec solo humano studio, sed ex dis- positioue ct dispousalione divina; iii hoc vero (|uod dicit, Doniinus nbstu/it^ coufi- letur otiam adversilatos iu hominihusdi- viutP providentiai judicio provenire : hic autem innuit,quod non habet homojiis- tam (juerolam de Deo si temporalihus houis spolietur; (luia qnl gratis dedil, potuit vel us(jue ad lincm vol us(jue ad tompus lar- giri : undo cum auto liuem homini tom- poralia aufert Dous, homo conqueri uou potest. Tertio oslendit, idom ex heuepla- cilo diviucP voluntatis, dicens : Sicut Do- mino /dacuit, ita factum rst : est autcra amicorum idcm velle et nolle : uude si ex heneplacito divina' providentia' procedit

(jiiod ali(|iiishonistomporulihusspolieturi si Deum aiiiat. dehet voliiiitatein suam di- vina' V(»luutali conformaro, iit hac con- si(lorali(»iic Iristitia noii ahsorhcatiir. Hic or^'o tres rati(»ues dehilo ordine p(»uuntur : uam iu prima ratioue ponitur, (|uod hona toiuporalia suut liomini extraiica ; in socnnda, qiiod a Dco homiiii dantur et aufcruiitur ; in tertia, quod hoc accidit s(U'iiu(lum h(Micplacitum diviuai volunta- tis : uudo ex prima ratione concluditur, (|U(»d homo propter amissionem tempora- liiim honorum non dehet tristitia ahsor- heri ; ex secunda, quod nec etiam potest conqueri; ex tertia, quod etiam debet praudorc : non euim esset placitum Deo (IU(»d ali(iuis adversitatem pateretur, nisi propter aliud iudo proveuieus houum : unde adversitas, licet ipsa cx se amara sit ct trisliliam gencrct, tamen ex consi- derationc utilitatis propter quam Deo pla- cel, dchet esse jucunda : sicutet de Apos- tolis dicitur : Act. v^ 41. Ibant (Apos- toli) f/audentes ctc. Nam et de sump- tionc mcdicinae amara; ali^iuis ratione gaudet propter spem sanitatis, licet sensu turbctur. Et quia gaudium est materia gratiarum actionis, ideo hanc tertiam rationcm in gratiarum actionem conclu- ditdicens : Sittiotnoi Domini benedictum. Unde (licitur quidem uomcn Domini ab hominihus beucdiccndum, inquantum de ejus honitate notitlam hahent; quod scili- cet omnia benc dispenset, et nil agat in- juste. Sic ergoconcluditur innocentia Jol) cum (lioilur : In oinnibus his non peccavit Job lahiis suis^ ut scilicet per verba, im- patieutia' motum exprimeret ; nec stul- tum quidquam contra Deum locutus est, idest, ut supra, de divina providcntia blas- phcmaret : stultitia enim sapienti» oppo- uitur;, qua* proprie est divinorum.

' Al. : a in hoc niHndo.

CAPUT II

15

CAPUT SEGUNDUM

LECTIO I

Faclum est autem, eum quadam die venissent lilii Dei, et starent coram Domino; venisset qnoque Satan inter eos, et staret in conspectu ejus, ut diceret Domino ad Satan : Unde venis! Qui res- pondens ait : Circuivi terram, et peranihulavi eain. Kt dixit Dominus ad Satan : Nuuiquid considerasti servuni nieum Job, quod non sit ei similis in terra, vir simplex et rectus, ac timens Deum, et recedens a malo, et adhuc retinens innocculiam? Tu autem commovisti me adversus eum, ut affligerem eum frustra. Cui respondens Satan ait : Pellem pro pelle, et cuncta ([uni lial)ct homo dahit pro auinia sua. Alioquin mitte manum luam, et tange os ejus et carnem ; et tunc videhis quod in faciem henedi- cat tibi. Dixit ergo Dominus ad Satan : Ecce in mauu tuu est : verumlamen animam illius serva.

Cum Iriplex sit hominis boniim, scili- cetanimte, corporis et exteriorum rerum ; hoc modo ad invicem ordinantur, ut cor- pus sit propter aniraam, res vero exte- riores ct propter corpus et propter ani- mam : sic' ergo est perversa intentio, si qui.s bona anima' ordinct ad corpori!? sa- lut(!m. Et quidcm quod Job iu actil)us virtutum abundavit, qua' sunt anima' bona, sensibiliter cunctis potcrat esse manife.stum : unde et Dominus ad Satan supra dixerat : ^umqidd cunsiderasti ser* vum meum Job etc. Sed Satan cahmmiam infcrebat, quasi Job actil)us virtutum in- tenderet propter temporalia bona ; sicut et mali homines, quorum S.itan princops est, experimento sui judicant de inlon- tionejustorum, Sedha^ccalumnia repul.sa orat per hoc quod post oxteriorum bono- rum amissionem adhuc in virtute stabi- lis pcrmanebat : ex (juo sufficicntiu' est ostensum, (]uo(l (\jus intcntio non orat ad extcriora bona obligata. Ilostat orgo ostendero ad perfectam demonstrationem

virlutis Job, (luod noc etiam ad salutem proprii corporis incurvata erat ejus inton- tio; ot ideo rursus inducit divinum judi- cium, (|uo hoc manifoslatur : et lioc est quod dicitiH- : Factum est autem, cum quadam die veuissent /i/ii Dei ut assisterent coram Doininu, venisset quuque Satan in- ter eos, et staret in co)isj)ectu ejus, ut di- ceret Domitius ad Satan : Unde veni^? Quibus verbis supra expositis diutius immorandum non ost, nisi (juod hoe notandum est, (|uo(l proptor aliquod factum alia dies hic iuducllur, sicul in principio (lon., secundum diversa rerum gonora (\wa' croabantur, diversi dios dos- cribuntur. tjuid autom Salan oxaniinatus respondit, ostenditur conse^pionter cum dicitur : Qui res/jundens ait : circuivi ter- ram et perambulavi eam ; ot hoc ut su- pra. Et rursus Doininus virtutoni Job ei (|uasi conspicuam proponit, ut supra : undc so(|uilur : Kt didit Dominus mi Sa- tan : \ufnquid considerasti sercum meum Joh, (juod non est Hli similis in terra, vir simjj/ex et rectus uc timens Deum, et rece- dens a malo? Sed (juia jam (juavlam vir- tus bcati Job manifcsla oi'at, (jna' prius mauirosta non fuorat, scilicot constantia in advorsis : idoo nunc addit : Et ad/iuc, scilicet post amissionom tomporalium bo- norum, retinens innocentium : ox quo ulterius dominus oslondit. suspicionem Satan fuisso calumniosam, ol intontionom frustratam; undo so(|uitur : 7>/ nutcm ri)ni/fu>risfi nw adrrrsus raffi. Non ost in- tolli},'on(lum, ([uod Dous ab ali(juo provo- cetur ad volondiun (juod prius nolobat,

' Al. : « ilcut. »

16

i\ jon

sicut o»t apiul huinines ronsin'tinn : «liri- tiir nMmNmnfr. xxiii. M> : .V"" '>' />'"^ ifuasi homn.ut mvntiitur; uniut' ut /ilius hnminis, ut mutriur : snl lu.iiiitiir liic Srripliiia »1«« «-o llKifii»I'''«''' >"<»««' l"iii»'»">»> : homiiies onim qiiaiulo ali(iiii<l faciMc v<»- hint propler ali(|in'iii. al» illo inoviMi «li- niiitur ; iK-us aiitiMU viilt t|iii»l«Mn raciMts suMit ot farit hif. proptrr illmn ' ; laiiHMi nhs(|uo oimii nuMitis (•oinniolitiii.', (itiia ah a'ttMin» iii iiumiIc lialniil id (piod raclinn i'sl. Disposucrat crK»» n<»niimis ah a'tcriio Job ttMnporalitcr aflliKi'!»' *»'• (iLMnoiistiaii- (lum virtut(Mn ojiis, iit oiniiis maliKno iiiii excludiMetnr calmnnia : mide ad lioc siKnaiidmn hic-dicitiir : '/'/ «lutem minmn- risti mr udrrrsu.s vu/n : (piod ailtLMii dici- tur, /// a//lii/rrrm rum /rustru. inteHiKtMi- (lum e.st ipiaiitnm ad inleiitionem Salan, non «]naiitiim ad intentionem llei : expo- lierat eiiim Satan adversitatiMnJoh. int(Mi- tlens ex hoc ('iiin in inipaticiiliain ct lilas- pheiniain dediiccrc, (IIKmI coii.stHMitiis iion erat. Deiis aulcin lioc perinisit ad dccla- randam virtulem ejiis, iiiiod et factiim eral : sic ergo friistra alllictus esl Joh, (juantmn ad intentioncm Sataii, iion i}uan- tmn ad inttMitionem Dei.

He|»iilsus autem Satan iioii (piiescit, sed udliuc calmmiiam inserit ; oslendere volens, (luodomnia houa (pueJ(d) fecerat, el etiam hoc ipsuni quod palienter adversa t(deraverat, non pro amore Dei fecerat, sed pro .sui corporis salnte : iindt» se^iui- tur : Cui rr.yjnndrns S/rtun ait : Pelleni jiro ftelle, et cunrtu (/u,v huhrt homo^ da- bit jjro aninvi sua. Consideraudiim est autem, (|ut)d Joh aftlicliis fuerat, scilicet iu amissioue p(»sses8ionuin, et etiani in amissione uatorum. lutendit iKitur Sataii diccre (jiiod iitrami|iie aftliclioiiein Joh paticnter tol(M*avcrat piopter cor[)oris sui siilutcm ; et quod hoc noii erat mag- o» virtutis, sed erat huinanuin, et apud

hoinines consiietum : ot hoc est qiiod di-

citiir, /lomo, (|ii<-(si (|niciini(|U(; ctiaiii iioii

viitiiosiis, /A///// (le UxrWi jjrllrm /jro /jelley

idesl carnein aiiiMiain procainc sua : sus-

tinet eiiim liomo noii virtiiosiis, iit (jiii-

( iiiii(|ii(! alii, etiain (|naiitiim( iiin(|U(! con-

jiincti, polius coipore allliKantiir (|iiam

ipsu : et siinililer hoino (|uit iiin(|ii(; thihit

riinrtn exleriora (|ua' jiossidet, yy/v> anima

suu, idest j)ro vita sua conservanda : ex-

teriora eiiiiii Itoiia ad consiMvationem vi-

lic iiii.cnmfiir, iit siiil iii siihsidium vic-

tus et vcslitus, et aliorum liiijiismodi,

t|iiihiis vila hominis coinmode conserve-

tiir. Kt (|uia posset aliiiuis diceread Satan :

I iidc |)ot(!st jjrohari ijuod amissioiKMn

M.itoruin et iiossessiouum patieuter tule-

rit, tiraens damimin pellis suae et vita*

sua'? qiiasi huic quiestioni respondeDS

suhdidit : Alio(/uin, idest si siinplici verho

noii credatiir, 7nitte nianum. tuam^ idest

exerce virtuleni tuam, /'/ fam/e os ejiis et

cfirnem, idcst aflliKe emii iii c(jrpore ; iiou

solmn in superlicie, quod siKuilicatur per

tactum carnis, scd etiam in profundum,

(piod siKnificatur per tactuin ossis : ut

scilicet tactus usciue ad intima perveniat ;

et tunc vidchis, idest manifeste ah omni-

hus conspici potcrit, quod in faciem be-

ncdicat tibi : quod exponeudum est ut

supra. Voluit igitur Dominus osteudere

quod Job Deo nou servicrat propter cor-

poris salutera,sicutsupra osteiiderat «luod

ci non servivit propter cxteriora hoiia :

unde snhditur : Di./:it erf/o Dominiis ad

Satan : Eccc in manu tua; idest, potcsta-

tem tihi trado eiim in corpore affligendi :

vcrumtamen animam illius serva, idest

vitam nc ei auferas. Non eiiim totaliter

lleus servos suos voluntati Satau expo-

nif, sed secmidmTi mcnsuram convenien-

tem; secnn(.'iim illud Apostoli i, Cor. x,

13 : Fidclis Deus, qui ?ion * jjatitur vos ' fatietur.

tentari supra id quod potestis.

* Al.

illud. - - » Al. : li.).'

CAtMJT II

17

LECTIO II

Egressus igitur Satau a facie Domini, percussit Job ulcere pessimo, a planla peclis us(iue ad verti- cem ejus : qui testa saniem radebat, sedens in sterquilinio. Dixit autem illi uxor sua : Adbuc tu permanes in simplicitate tua? Bcnedic Deo, et mo- rere. Qui ait ad illam : Quasi una de stultis mu- lieribus lucuta es : si bona suscepimus de mauu Domini, mala quare non * sustineamus? In omni- bus his non peccavit Job ial^iis suis. Igitur au- dientes tres amici Job omne malum quod acci- disset ei veuerunt singuli de luco suo, Eliphaz Themanites, et Baldad Suhites, et Sophar Naa- mathites. Condixerant enim, ut paritcr venion- tes visitarent eum et consolarentur. Cunuiue clevassent procul oculos suos non cognoveruut eum, et exclamautes ploraverunt ; scissisque vesti- bus sparserunt pulverem super caput suum in coilum, et sederunt eum eo in lerra seiitcm dicbus et septem noctibus ; etnemo lo(iuebatur ci verbum. Videbant enim dolorem esse vehementem.

Accepta poteslate, Sataii ad ejus exe- cutionem procedit : unde dicitur : Egres- siis igitur Satan a facie Domi?ii, percussit Job : percussit quidem eum turpi et abo- minabili ulcere, incurabili et doloroso ; unde dicitur : Pessimo ; el univergaliter, a planta pedis usque ad verticem ejus. Solent autem a^grotantium afflictiones remediis extcrius adliibitis et deliciis alle- viari : sed Job sic allevialus non fuit : seiiuitur enim : Qui tesla saniem radcbat : in (juo ostenditur, quod leiiitiva niedica- menta et delicata oi non adiiibel)antur : sedens in sterquilinio \ cx quo osteuditur quod non recreabatur nec loci amuMiitate, nec stragulorum moHilie, nec alicujus odoris oblectatione ; scd magis contrariis ut(d)atur. Poterat aulem boc duplici ex causa contingere : vel (piia [x-rcussiis a Domino ipse ctiam se magis spoiile aini- gebat et humiliabat, ut misericordiam facilius obtinerct ; vel qiiia cuncla (|ua' habebat ; amiserat unde uon poterat sibi convenientia remedia exbibcrc : ct hoc salis probabile est ex boc (piod su[)ra I)o- miuus dixit. Solcut (rliam ariliclioucs ho- ininum verbis cousolaloiiis rolcvari : sed afilicto ' Job vcrba oxaspcrantia dicunlur,

tanto magis provocantia^ quanto a persona magis conjuucta proferuntur : se(juitur enim : Dixit autem illi uxor sua, quam solamdiabolus reliquerat ad occidendum, ul per cam viri justi montera pulsaret, (jui per feminam primum bominem dcje- cerat. ila^c autcm primo in verba impa- tientia' irriiit dicens : Adhuc tu permanes in simplicitate tua1 quasi dicat : Saltpiu post tot flagella coguoscere debes, quod inulile tibi fuit simplicitatem servare : sicut etiam ox quoriimdam persona dici- tur, Malachii*' iii, 14 : Vanus est qui servit Deo : et quod enwlumcntum erit no- bis, quia custodivimus praecepta ejus? Secundo procedit ad verba perversa^ sug- gestionis diceiis : Benedic Deo, idest ma- ledic ; quasi dicat : Ex quo tibi benedi- ceuti Deo adversilas supervenit, maledic Deo, ul prosperitate poliaris. ritimo pro- rumpit in verba desperalionis diceiis : Et morere ; ([uasi dicat : Pro mortuo to habe : (|uia niliil libi resi(hium cst iii simplicilate remaneuti, nisi iit moriaris : vel aliter : Botedic Deo, et morcre : idcst, ex quo [)0st lanlam Dei revcrcntiam sic adversi- talc ariHclns cs, si adliuc Dco bencdicas, nil rcstal, nisi ul morfem expectes. Sanc- fus autcmvir, (lui suaincommoda patien- fer tulciat, ait : Quasi una </e stu/tis mu- /ieribus locuta es. Uccfc eam stulfitia' ar- guit, (iiia' contra divinam sa[)ientiam lo- ([iicbafnr : ([uod aiifcm sfulfc locuta fuciit, o.sfcndit diccns : Si bnna susrr/n/nus de nuinu Do/iiini, nui/a autrm quurenn/i sus- tiiwamus? \\\ ([uo porfccfam bominis sa- [)icnfiam docct : cnm cnim fcnqioralia bona cf c(»r[)oralia non siiil amanda nisi [)ropter s[)irilualia ct a'fcrna ; isfis salva- tis, (juasi i)rin»i[)ali()ril)us, uon dcbcf lio- mo (lcjifi, si illis [)rivcfur; ncc clcvari, si cis abuudct. Doccl crgo iios Job tantam aniiui constanfiain babcrc, ut bouis lom- poralibus, si nobis a Doo ih-utur. sic uta-

' Al. ; « afflictio. »

18

i\ .i(ti:

nuir. iit ««\ lu»c in sii|nTliiimi imn clrvr-

imir; «>! «•nnlrjiria iiiala sic .siisliiir iimis,

iit cx ris iin^lrr aiiimiis iioii ilcjit-ialiii' :

S(M'iiiiiliiiii ilhiil .\(iostuli, iu\ IMiilip. i\.

i'2. Srin /nifni/ori, srin et iilninihiri' ; i-l

posl siiliilit : Omuifi f/ossum iii m iim

me coufnrtiil. Mriinlf roiicliiililiir iicrsr-

v«>raiis in imioi-ciitia .loh. riim iliritiir :

ln niuiiil)if< /lis nnn jirnnrit Jnli Ifilms siii-<,

Non solmii |it'r ii.Norcin (liaholiis miMitciii

beali Joh (*.\as|»(Mart' iiitchaliir. simI cliam

pcr amicos: (|iii (|iiamvis ail solanilnm

veniriMit, taiiKMi ad viMha iiKMcpalionis

pr(>('css(M iiiit, (ic (|iiihiis (liritiir : li/itiir

ninlirutvs tri-s niiiiri Jnli nnini' ninliiin ijiinil

arriilissvt, rrnrriint sini/iili ilr /nrn sitn,

Kli/i/iiiz T/iriniinitrs, lialilinl Sii/iitrs, rf

Soji/inr \niinint/iiti's. Kt (|iiia iiilir hos

fere versatiir lola (lispulalio liiijiis lihri,

0(>iisi(l(Man(liim «'st, ijiioil iii Ircs iii alii|U()

eju.sdcm o|iiiiionis craiit (Mim Joh; iiiiil(i

umici cjiis (lii iiiilur : et in ali(|uo ah co

diirerehant, inler sc invicemconcorfhintes,

iiiule ' invic(Mii coniiunKMantur, el a J(»h

discernuiitiir. (lonveniehaiit (iiiiii (Um

Job, (]UO(l iioii soliim res natuiales, sed

etiam liiiniana', diviiia' provideiitia' suh-

jacerent ; scd diirciehanl ali eo, (juod pii-

tabaiit liomincm pro ii(dtis (jiue a^it re-

mnnerari a llco prosperitate temjiorali ;

qiiasi tcmporalia lioiia sinl pra^mia \ir-

tiitiim, ct tcmjioralia mala siiit propriaj

pieiia' pcccaloriim. Ilaiic aiitcm opinionem

(jiiilihct eoriim |»io|U'iis moiiis dciciidcre

iiililiir, sccundiim (|iiod sihi i)ru|>iiiJiu

ingeninm sufrprerebat ; jiropter (juod di-

cuntiir venisse sinjjMili de loco siio. Joh

aiitcm Imjiis ojiinionis iion erat ; scd cre-

dehat hona ojicra liomiiium ordinari ad

nMnuneratioiicm sjtiiilalcm fuliiram post

hanc vitam ; ct simililcr peccala riitiiris

sn|)[tiiciiscsse pimicnda. (Jnod aulciii jir.-e-

dicti amici Joh ad coiisolandiim veiierinl,

ostenditur ex lioc (juod sc(|uilur : Cnndi-

xerant enim, ut /mriter venicntes visita-

rent ei/m, ct mn^nli/rrntiir : in ijiio veros

ainicos se oshMidernut, iii trihiiliilionihus

sibi nondetlcicntes : et primo (jiiidem ijtsa

visitatio coiisolatoria erat : uiim viderc

amicum, et ei conveiiire, didcctahilis-

simuni est. Consolantur eliam ipsum

lactis, coiiipassionis siia* ad ciim si- ^^iiii ostciiilcndo [iro i|uihiis coin- p.i.ssioiiis si;:iiis jiiicmillitur [trovoca- mciitiim iid com|tassioii(;m, cnm dicitiir : < iiini/nr r/eriissrnt /irocn/ ucii/os suos, non rniiiinrrrunt riiin : crat cnim immiitata lacicsex iilcen! v\ liahitii, et rerujuo ciiltii, c( rernin amissioiK!. (jiiod aiiteni dicit, l*ntrii/, iiilclli^-^tMidiim est se(Mindum eam mcnsiiram (jiia Iiomo a remotis potest cof^nosci : li;ec aiitem immut;itio amici eos provocavit ad tristitiam et compassio- nem, (jiuim jicr sif,Mia osteiiderunt : se- ([iiilur (Miiin : Et e.ic/mnantes., scilicet pne nui^nituiliiK! doloris , j//n/-arrru7it, scissis' i/iir crslihus s/inrse /•iint jjulvcrem super ca- /lUtsuuin, iii sigiuiiu huiTiilitatis et dejec- t ioiiis, se cx dejectione amici dejectos repu- tiintes : addit ;iulem, In c«?/?/m,ut(juasiliac Iiumiliiitiiuic co'lestem misericordiam pro- vocareut. (loiisideniiidum cstautem, quod aiiiicorum coiupassio cousolatoria est : vcl (jiiia adversitas quasi onus quoddiim Icvius rcrliir, (juoniam a pluribus porla- tur; vel majj^is (jiii;i omuls tristiti;i ex admixtiouc dilcctionis alleviatur : delcc- t;ihilissimum autem cst, cxporimontiim siimcre de amicitia iiliciijus, quod maxime sumitur ex compassione in adveisis ; et ideo consolationem airert. Non solum ;iutem ex comp;issione ostensa consola- hiinliir, sed etiam ei societatem exliiben- do : seijuitiir ciiim : Et scderu/it cuni en in terra srj/tr/n diebus ct sejileni noctihus. liitellif^eiidum t;imcn cst, uon couliuuc, sed coufirrucntihus boris : indigcbat enim niagna tristiliaconsolationediulurna. 8ed tertium, tjuod maximee^t consolatoriiim, scilicet verltum, uon exbibcbant : sequi- tiir euim : Et ne//io /orjuebatur ei verbin/i : taciturnitatis aulcmostcuditur c;msa, cum dicitur : Vidrhnnt eni//i dolore//i esse ve- /ie//ie/itein : (|u;e ciiusa magis redditur secundum consolantiumopinionem, quam secuudnm st;itum afllicti : cum enim mens ;iliciijus fiierit dolore absorpta, cousola- lioiiis verbci noii recipit : unde et poeta dicit :

yui>> iiiiius iiisi inenlis inops, iii funerc iiiili Flcic voliil ?

' Al. : •• unile ergo. o

CAPTIT III

19

Job autem sic erat tlispositus, ut praR consolabatur seipsum, ut ox verbis ojus tristitia consolationem recipere nou pos- supra iuductis apparet. set ; sed magis ipse secundum rationem

CAPUT TERTIUM

LECTIO I

Post liiEC aperuit Job os s(iuin,et uuilodixit diei suo, et locutus est : Pere.it dies iu qua uatus suiu, et Dox iu qua dictuui est : Cuucciitus esl liouio. Dios illo vertatur in toneljras ; uou ro({uirat ouui Deus desuper : et nou illustretur huniuo. Obscu- rent euni tenebrae et * umbne luortis : occu- pet ouui caligo, et iuvolvalur amaritudiue. Noctem illam touobrosus turito possidoat : nou computotur in diebus anui, nec numeretur in monsibus. Sil uox illa solilaria, ncc laude digua. Maledicant ei t|ui maledicuut diei, qui parati sunt suscitaro Le- viatban. Obtonobi'ontur stolla' calicfino ojus : expec;- tet lucoui ot nou vidoat. noc ortnm surgentis auro- rie : quia non couclusit ** ostium venlris qui por- lavit mo ; nec abstulit raala ab oculis meis.

Sicut supra dictum est, circa passioues anima* duplex fuit antiquorum opinio. Stoici enim dixeruut trislifiam in sapien- temnoncadcrc. Perijiatetici vero dixcrunt sapicntem quidem tristari, sed in tristi- tiis s(Mnindum rationem uiodcMalc sc lia- bcro ; et lia;c opiuio vcritati «'oucordat. Ratio cnim coulradictioucm uatura' au- fcrre non potcst : est autcm naturalc scn- sil)ili iiatura?, ut de couvcnicntibus delec- tctur (d gaudcat, ct de nocivis dolcal ct tristctur. Ilu3c igilur ratio aulVrri uou po- lcst; scd sicmodcraliir pcrjustitiauiralio, (juod a siia recliludino uou (liv(Utat : cuiicoi'dal cnim lucc opiuio sacra' Scrip- lm'a), quai tristitiam iu (Ilirislo [)()uil, iii quo est omiiis virtus, cl sa[)iciilia' plcni- tudo. Sic if^itur Job ox pra.uiarratis advcr- sitatibus tristitiaui (luidcm sciisit ; alias paliciilia^ virliis iii eo lociiiu uoii ba- bcrcl : scd proptcr Irisliliain ralid a rccliliidinc non dccliiiavil, (|uiii [u).st trislitiaui domiuarcliir. .\(I lioc JL^ilur osleii(l(!U(luin dicitur : l^osl /uvc apcrnit Joh os sutdii. Dicilur aiitcui, Pust /uvCy

idest post septcm tacituruitatis dies. Ex quo manifcslum (11, qnod vcrba qutP se- quuutur, secuudum ralionem prolata sunt, per tristitiam iion perturbatam : si enim ex pcrturbalione mculis dicta fuissent, prius ca protiilis.set, quaiulo vis tristitiie vehcmcutior erat ; trislitia ciiim qiurlibet lougitudine temporis initigatur, ct in priucipio magis .scnliliir : uude propter boc tacui.ssc videtur, ne pcrturbata mente loqui viderctur : quod ctiam ostenditur pcr lioc quod dicitiir : Ajwntit os sia/m : ciim cuim aliijiiis loijuitiir cx impctu pas- sionis, non ipse aperit os siium, scd pas- sionc agitur ad loqucudum : non onim per passioncmno.slriaclusdomini suinus, sed [icr solamrationcm. Lo(iucndoautcm, tristitiam (jiiaiu [^aticbatur ostcndit : cou- sucliim cuiiu cst apiid .sa[.icut(vs, nt cx raliouc buiiiaiitur [)as.sionu,n uiotus ([iios sciitiiint ; ct Cliristiis di.vit, .Matlli. x.wi, '{8 : Tristis rst (nnnifi mca usquc mi mor- tcni; (»1 \|)oslolii.s (jixii liuiu. VII. 15 : \im cnim (juod rolo lnmum, /loc ayo ; sed (jiiod odi mu/um, illiid facio. Sicut cliiun |{(M^I_ius iu [)riuci[)io dc Cnnsidafinnc tris- liliam a[)cruil, iit oslciulcrcl ([iio modo cam lalionc mitigarcf. Sic cfiam Job lo- ([ucudo fiistili.iin .suam a[)cruit : uudo sc(|uiliir : IJt malrdi.rit dici suo : quod vidcliircoulra illiid .\[u».sfoli Koni. xii, 14: lirncdiritr, rt mditr malcdiccrc. Sod soioil- diiui csf (|MO(J malcdiccrc muIti[)licitor (liciliir. Ciiiu ciiiiu lualcdiccic uiliil aliud sit ([iiam maliim dic.To, folios dicitur ma- lcdicorc, (|uofi,..s oonfiiiKit malum dicoro. Contiugit iuilcm aliijucm alicni malcdi-

2(1

l\ .l(»H

cvvv, priiiio «lo(-luraiiil«) iiialiiiu (jiKal ali- ciii (lclictiir; i>t sic bciileiitia Jiiiiiiis ali- (lueiii jii<li«'aiitis, cst caiisa iiiriia* cjiis i|ni coiidciniialiir. Vvv liiiiic iiioiliiiii iiit«'lliKi- liir i|iii)«l Muiniiiiis (lixit liiMi. iii, 17 : M(i- /fdictti sil /c/77/ /// upn-c Imi. Scciiiido iiii- (irci-aiidi) nialiiiii \ «1 n|)taiiilii , sicul Ic^^Mtiir iii piiiiio UcKiiiii, «idiid l'hili.sUcus niule- dixil Duvid in l)ii.s cjus. Tcrtiu '-uiitiiigit ' uliiiiicin di(-crc inaliiin, siinpliritcr cnun- liaiido, vcl iii pra-scnti vcl in pradcrito vcl iii fntnrii, siv«' vcrc sivo lalsc. 1'rolii- bel igitnr Aiioslolns inalcdii-oro lali ina- lodicliono (jiia (jiiis imjirocatnr inaliiin ulicui, vcl «11111 lalso «liirainatnr ; non aiitoin co modo (jiio Jndcx rcum coiidem- iiat, vol ali(juis vcrax maliim aliciijns roi ordinat»' dcinonstrat, vel dcinonsliandp pra-scns, vi-l ircilando jua-loi ilnin, \ol pra*initli'ndo rntiuuin. Sic orgo inloUi- geiulum csl Jolisuo dioi inalc«lixisso, (juia oum inaliiin cssc dcnunlial, iioii sociin- dum suam naliiram i|iia a Doo croatus est, sed sccnnduni ill.ini Scrijiluric: «-oii- suctudiiicm (jiia lcnijius diciliir Ijoiiuiu \el maluin, sou socnndumea (jua' iu lcm- pore agunlur, secundum illnd Ajiosloli Epli. V, 1(1 ; lirdinioites temj/us, (juonicim dies tnali sunt. Maledixil i^^ilur Job dioi suo, iiKjnanlum mala sibi in ipsadic acci- disse commriuoiat. nuoiiiodo autom male- dixoril, subdilur : Et locutus cst : Pcreut dies in fjwi fuitus sum, et nox in qua dic- tum est : Concej)tus est homo. Sciendum esl[ autom, quod licel osse et viveFe~^se- '^ cundum se sit appolibile ; tamon esse et vivcro iii miscria ost liigiciKlum secundum (jiiod liujusinodi ; liccl iiilcnlum os.se iu misoria libonter sustiueahir jiropter ali- qucm fiuem. Lnde ista misora vita quce non ordiiialui ad arKjnom liuem bonum, nullo miido est cli^cnda : proptcr quod Bonum Domiuus dii-it .Mallli. xxvi, 24 : * Me- iius cint ci, si natus )um fuisset homo ille. llonum aiilcm «jnod ox aliqua miscria exiiectatur, sula ratio ajiprclicndil ; vis autcm sousiliva non jn^rcipil ipsum : si- cut amariludincm inodiciuit' gustiis jior- cipit ; sed sola ralio iii tine sanitatis delec- talur. Si «juis ctko passioncm siii inistus vollol oxpriinoro, deiiuiiliarct mi-diciuain

ossc inulain, «juamvis ratio judicarel oam csso bonain projiter liiioni. Sic igiliir mi- scri.i qiiaiii bcaliisJob siistiiKdiat, ratiouo (jiiidom jiotcrat videri (jnantum udalicjnid ulilis es.se; sod inlcrior pars anima', (juai cx illa Iristitia aHicicbatur, adv(;r.">itatein tolalilor rcjiiidiabal ; uiido el ipsumvivcre siib taii adversitate odi<Jsum ei erat. (Jnando autem est nobis alicjuid odiosiim, omiiia abominamur per qua^ in id deve- nimus. El ideo Job secundum inferiorem jiartcm anima' ciijus passioiicm iiunc ex- Iiiiiiii-ic iiilcudcbat, ot nativitalein ot con- icpriouoin suam, ox quibiis in Iianc vitam devonorat, odio babebat; et per conse- queiis diem nalivitatis el noctein concep- tionis, secundum illum loquendi modura (jiio ox iis qua' in temporo aguntur, ali- qiiid adsci ibero tempori boiium vol malum ionsuc\iiniis. Sic igitur Job, quia socun- diim jiartem sensitivam, vitamsub adver- silato rojmdiabal, numquam natiiui vel couceplum fuisseoptabat ; ethocest quod dicit : Pereat dies in qua natus sum : ac sic dicerot : numiiuam natus fuissem ! et no.c in (jua dictum est, idost : vore dici Iiotuil : Concejjtus cst/wmo, idest, utinam nuiKiuam conceptus fuisseml Et congrue ordinat : quia, nativitate sublata, concep- tio nuii auferlur, sed e convcrso. Con- gruoiitcr ctiam iiocti conceptionem ads- cribit ol nalivitatem dioi : quia seciiiidum Aslidlogos, iialivitas diurna ost laudabi- lior, principaliori sidere existeuto super tcrram, idesl sole. Ilierem. xx, 14 : Maie- dicta dies in qua natus sum ; et dies in qua Ijeperil me mater mea, non sit benedicta. I'osita ergo maledictione diei nativila- tis, ot nocti couceplionis, prosequilur siu- gillatim do maledictiouo utriusque : et primo de maledictioue diei nativitatis, di«:ens : Dies illa vertatur in tenebras. C«jnsidorandum est autcm, quod, sicut Hi«'rouymus dicit in Prologo, a verbis Job, iu qiiibus ait : Pereat dies in qua nalus su?n, usque ad eum locum, ubi aiite tinem voluminis scriplumest : Idcir- co ijjse me rejjrehendo ; hexametri versus sunt, dactylo spondeo currentes : et sie patct, quod libor iste per modum pocma- lis «ouscriptus cst : uude per totum huuc

' Al. : € conveoil. »

CAPUT III

21

libriim figuris et coloribiis utitur, quibus doatur, ([iiam ad la^tiliam. StMiMulo ali-

poetffi uti cousuoverunt. Solent autem poetae, ut vehementius moveant, arl eam- dem sententiam diversa inducere : unde et hic Job ad maledicendum diei suae se- cundum modum rjuem diximus ea indu- cit, quibus aliquis dies solet esse odiosus. Dignitas autcm diei est claritas ejus ; hoc enim a nocte distinguitur : hanc igitur dignitatem exchidit, diccns : Dies illn

qiiis dies clanis est cx hominum recorda- tione : solent enim homiiifs alirjiios dies celebres agere, in quibu.<i ali([ua magna et jucunda eis contigerunt; sicut Herodes et Pharao diem nativitatis celebrabant. Ilanc igitiir claritafem a pra-dicto die re- movet dicens : Et non sit in rrcrirdntinne, scilicet hominum : qnia nibil jiicundum in illa die accidit, sed magis triste, ut ex

vertatur in tenebras. Quae quidem senten- eventu apparct. Tcrtio dies clarus est ex

tia, quantum ad superficiem litterae, fri- vola videtur et vana : dies enim nativila- tis prKterierat, et jam non erat ; quod autem pra^teriit, immutabile est : (|uo- modo crgo poterat dies qua? praeterierat, in tenebras verti? Sciendum est igitur, quod quaedam per modum optandi dicun- tur ad exprimendum desiderium quod de aliqua re habetur : sic ergo dicitur : DicH ille vertatur in tenebras ; ac si diccretur: Dies nativitatis mea? debuisset esset tcne- brosus, ut congrueret tenebris et miseriae quam patior : quia onim aspectus lumi- nis delectabilis est, secundum ilhid Eccl' .

corporali Iiimine : quae quidem claritas miiiuitur, primo ex snbtractione radiorum solis illuminantium^ terram , ut patet quando sol est crlipsatus ; et quantum ad hoc dicit : NVc iliuafretur himinr. Secundo ex oppositione nubium, vcl aliquorum hujusmodi occultantium radios solis; et quantum ad hoc dicit : Obscarent pum te- npbrgo. Tertio cx dcfectu propria- virtulis : cum cnim aliquis moritiir vcl visu priva- tiir, quantum ad cum obscuritas diei au- fcrtur ; et quantum ad hoc dicit : Et um- bra mortis. Modum autem obtenebratio- nis pra^missw exponit dupliciter. Primo

XI, 7 : Dulcelumen, et delectabile estvidere quidcm quantum ad ordinem; ct hoc est :

solem : consuetum est in Scripturis, ut per tenebras tristitia significetur. secun- ledit (imY^ ill,,j Yjx\. v, 16 : * Comedet in tenebris et in curis ?nultis, et in serum- na atrpie tristitia. Est autem aliquis dies clarus tripliciter. Primo (iui(iem (!x Dei sanctificatione qui eiim celebrcm esse instituit ; sicut habetur^ Exodi xx, 8 : Memento ut diem Sabbati sanctifices. Hanc ergo claritatem a praedicto die re- movet dicens : Non requirat eum Domi- nus desuper ; (juasi dicat : Noii exigat Deus ab hoininibus, iit Iiiiuc dicm cele- brem agant : dies eniin ali^iui exiguntiir a Deo ad ccl^ibrifatcin, proj)t(^r ali^jndil insignc IxMiclicium iii illa dic lionrmibiis colhitum : sicut sabbafuni in vet(!ri lcgc. propler beneficium (•reationis ; et dics pasclue, j)ropfer bcneficiuin libcrationis ex i^gypto ; (juod etiani nianircsfinn cst in dicbus lcsloriiiu (jiia' iii iiovo Tosla- mcnto cclcbrantur. Viilt tMgo ju'oj)tcr hoc signilicarc, (jiiod sua nativilas i;on dclicl conij)iilaii iiilcr insigiiia Dci l)«>iiclicia, cum magis ad miscriam natus essc vi-

Vel occupel eum caiujo. Tunc cnim dies caligin(! occupatur, quaiido dici prius splciid<Miti sultito ct ex inspcrato tencbr.T inducuntur : similo et in vita Job appa- ret. Sccnndo (juantum ad gcnus tencbra- riini, iii lioi' (jiiol dici; : El involvatur amaritudine. [>cr hoc datur intelligi, «juod totiini (juod dc obtcncbralionc dictuin est, ad lcncbras frisfifia' cst rcfcrcndum. Hunc (Miim morcm obs(M-varc vidctur, ut parabolicam lociition«Mn c\ aliquo subse- (jiKMifi cxpoiiaf. P(M- omnia igitiir hic dicfa, nilaliud diccre iiif(Mi(lit. (jiiam «iuo«l dics sua' nalivitatis non dcbct jiidicari dics gaiidii, scd nioM-oris : tMini (juid«Mn j)cr suain iiativilalcm ad vilani lanta> ad V(Msitali subjcctam dcvciKMit.

1'osf inalcdicfioiKMTi igitiir dici siia' na- fivifafis, conscijiKMiftM- inalcdicit nocti siia> con(M»i>tionis, sccundiini siiuibMn ino- duni loijiKMidi : cl priino alliilniil ci illnd nndc iiox niagis lioiiiltilis rcddiliir. (aim (Miiin iiox iiiojjhM- ItMicliras sctMintJiim scipsain liorrida sit ; «[iianlo iiiagis tiuic- bra- noclis angmcntantiir, lanlo magis

< Parm, : Eccl. 2. — » l>arni. : Exodi, 12.

22

l\ .I(i|{

horriila rniililiir : i\\un\ coiitiiiKit, ((iiii ali(|iiu iiiaKna tcinpcstas iii iiorte uhori- tur ; (»1 (]iiaiiliiiii ab hoc (hcit : Xtntetii illam /rnrftrosus lurbn /ntssidrtit ; (juasi dicat : Congriiiiiii fiiissct noctcni illain toncliroso turhiiM» possidcri. iit vila' mc.i' conKriKMct, (jua- tanto advcrsilatis tur- hiiu* involvitnr. Deiiuio rcinovet ali oa illa (|iia' portinoro viilontur ad liouuin uortis : ot prinio (juaulnm ail opiniiuicm huinanam. (liim onim hominos tompora disliii^Miaut .socnndum oa qua' af,Miulur iii lcmjioro ; iu uorlo aulom pauia vol noii luulla liaul momoria di^Mia ; nox noii notalur por 'so ipsain iu liomi- num momoriis, nisi ox dio conjunc- ta. IIoc erj^o a nocte pit-odicta ro- movot, dicons : Aow comjnitetur in lUvbus (itini, nec tiuttwretur in inen- sibus ; (juasi dicat : Nox illa nou est momoria dif,Mia. cum nil iusigne in ea accidorit, .sod maj;is aliquod dolorosum. Intor noctcs autem (jua- iii momoriis ho- miuum apiiulur, ijua'dam non solum me- morialos suiil, sod oliam celohres et fes- tiva' ; in ijuihus scilicet homiues ad aliijua fe.sla agenda couj^aegantur ; et hoc removet dicens : 67/ twx illa solitaria ; hoc modo autem homiuum congregalio in aliijua uocte (it in laiide et celobrilate illius iioclis, i)roiilor aliijuod cclohre fac- luni, quod iu illa uocte recolitiir : sicut apud lidolos agitur in nocte Dominicjo resurrectionis. Et ideo suhdit : Ncc laude difjtia : csl enim aliijua nox digna laudo, proptor aliijuod maguum fac'um iu illa nocte coiiliugons. Kx hoc ergo uihilarmd intondit quain siguilicaro, quod sua coii- coptio non fuit ad aliquud maguum, noc ad bonum ordinala, sod poUus ad maluin adversitatis quam seuliehal. Unde suh- dil : Maiedicatit ei t/ui ttia/rdicunt diei, qui parati sunt suscitare Leviathan : quud quidem sociiuduin lilloram duplicilor po- test oxjiuui. liiu mudo socuudum quud por Lovialhan intelligolur aliquis niagiius piscis, prout vidotur congruerc iis qua' in fino hujiis lihii dc eo dicuulur, scili- cet, An extrahere, iiiqiiit, poteris Levia- than haino? ot socuudum Iioc iutolligcu- duni est, quod illi qui hujusmodi maguos

jiisco.s |)isiaiilui , ^W iioctc oos invadunt iii tonobris ; et idoo quandu dics incipit ajijiaroro, malodicunt diei, quia j^or hoc curuiii oj)Us ol iiilontio imjiodiliir. Alio modo jiolosl iulolligi, ut jior Loviatlian siguHicolur draco auliqiius, scilicol ilia- lioliis, .socuudiim iihid Isaia* xxvii, I /// die ilhi visitabit Dottiinus in ijhulio suo duro et ijrutuli et forti super Levia- than serjientetn tortuosutn. Illi ergo pa- rali sunt suscitarc Leviathan, qui student ad siiggostioiies diahuli implcndas, upe- riliiis iiKjiiiiialis ' vacandu ; qui etiam dioi malodicuiil : quia, ut dicitur Joan- nis iii, 20 : Otnnis qui tnale agit, odit lucem. El Jub xxiv, 15 dicilur : Ocu- lus udulteri observat caliginem. Et in- fra 17 : « Si subito apparucrit aurora, arbitratur ' utnbram mortis. Sccuudum 'arbitra liuc igitur, sicul per liuc quud dixe- ^"'' rat, Ncc laude digna, vult pra^dictam noclem esse odiosam bouis ; ita per hoc quod subdit, Maledicant ei etc, viilt eam esse odiusam malis : naui malodictiuncm el buui ot mali ahhurrout. Deindo cxclu- dit a pra'dicta uocte qua^ vidonlur ad bo- num uuctis jiertiuore secundum vorila- tem : quorum unum est , quod nox decoralur aspectu stcllarum ; et huc rc- muvet diceus : Obtenebretitur stellae cali- gine ejus : aliiid est, quod dccuralur ex spccie dioi ; ol hoc removct diceu.s : Ex- pectet lucem, ct non videat ; quasi dicat : Quamvis ualurale sit ut iu nocte lux cx- pectctur, illa tamcn uox diei habeat te- uehras innnilas, quse nunquam diviiia? lucis succcssiouc tcrmiucntur. Noclis qui- dem teiiobra' plena luce diei tolaliter ex- cluduutur, aurura vero ct crepusculo diuiiuuuulur. luiprccatur autcm pra'dic- ta^ nocti, non solum ut ejus tenebra; uon excludanlur jior dicm, scd quod ncc mi- iiuantur per auroram : unde scquilur : yiec ortum surgentis aurorx. Scd quia quud dixeral, impussibile videhatur, ut scilicol iiucli uuu succcderot dios uec au- rura, ostcudit ox quo supra id diclum est, subdens : Quia iioti coticlusit ustia vcntris, qui piutavit me : vita cuim ho- miuis in ventrc matris abscondita est, unde tencbris noctis comparatur. Cum

• Al. ; « luiquiUlis. «

CAPrT IIT

23

aiitem per nativitatcm in manifestnm prodit, tunc clarae diei similituflinem ha- bet ; ideo ergo dixit, quod nox illa nec diom ' nec auroram succedentem habe- ret, ut ostondoret se desiderare qnod suMs conceptus niinf|uam venissct ad partum; nec ad pucritiam, qua3, pcr auroram intelligitur ; nec ad juventu- tem quae per plenam lucem diei signi- ficatur : dicit enim : Quia non con- clmit ostia etc. Sed quia iii nocte hoc agitur, ex ipsa enim conceptione potest praestari impcdimentum, ne conceptus ad partum perveniat ; ct quia hoc videbartu

mirabilo, qiiod aliquis vitam abhorreret, dum omnibus dfjsiderabiie sit esse ot vi- vere ; ostondit ox f|ua rationo id dixerit, cum subdit : Nec ahstiilit maln ah oculis meis ; quasi dicat : Noii ips.im vitam propter sc abhorroo, sod prdptor maJH (|ua^ patior : et qi]am(|iiam vita S(V!Uii- dum se desiderabilis sit, noii tamon vita miseriis subjecta. Unde considerandum est, quod omnia (|uai supra figurative lo- cutus cst, hac fiiiali claiisula oxposuisse vidotur. Idcm etiam in aliis ojiis dictis advertendum est.

LECTIO II

Quarc iion iu vulva niortiius sum ; egressus ex utero non staliin perii? Onare e.vcejitus geiiiiius ; cur lactatus uberijjus? Nunc enini cloriniens sile- rem, et somno meo rer[uies(!erem cum regil)us el consulii)Us terrte, (jui iedilicant sibi solitudiiies ; aut cum principibus, ([ui possi^icnt aurum, et re- jilciit (lomos suas argento ; aut sicnt abortivum aliscoiiditum non subsisterem, vel ([ui coiice|iti non videnuit lncem. Ibi impii cessavcriiiil a tumultii, et ibi rc([uieverunt tcssi robore, et ([uondam viiuti pariter sine molestia non andierunt vocera e.xacto- ris. Parvus et magnus ibi siint, et servus liber a doiniuo suo.

Postquam dici nativitatis et iiocti con- ccplionis sua; malodixerat, ut osteiideret initia sua; vita; abhorrere ; iiiiiic ostoiKht sc aiihorrcrc suam conservatioiK^in iii vita, ut ex his maiiifosliiis ostciui(U(!t, (|uo(l vita cjus cst ei oiiorosa. Kst autoin duplex statiis vita' : niius occultiis, ((uo conccpli vivuut iu ulero ; alius manifos- tiis, quo vivunt homines post nativitatoni ex utoro. QiiantiuTi orgo ad priiniim sta- tiiin (licit : Qiiare non in vuloa ni.orliiiis swn? Qnantiim ad secundiim : E(/ressiis ex iitero non slatini perii? Kl do hoc S(V cundo, primo prosc(|uitur. Sci(>ii(ium osl antem, quod exterior vita (hii)licilor [lor- ditiir : (|uan(lo(iiio (|ui(lom ex ali(|uo no- cumonlo sn[)erveuionti : vol inlrinsoco, siciil ost morhns, v(>I oxtrinsoco, sicnl ost gladius, autaliud liujiisinodi ; rl ail hoc

potest referri quod dixit : Ef/ressus ex utero non statim /Jerit '/ quandoqne vero ex snbtractionc nocessarii snbsidii : quod quidom ost vcl extriiisecum, ut vohicula, fouKMita, ot alia linjnsmodi adjumouta; ot quantiim ad hoc dicil : Quare excep- tits f/enihus? vel intrinsecnm, sicut est ci- bns : et quantum ad hoc fficit : .1/// lac- tatus uherihtis ? his enim adminiculis indigot vita uati in sui primordio. Kt qiiia cum alii|uis dicil, (jiiaro Iioc faclnm est? dat intolligi hoc inntililcr essc fac- tum ; ideo conso(|nentor ostondit iuutilo, foie sibi se fuis.si! conservatuin iii vita, iinino polins nocumontnm : (|uo(l (|ui(loin ostondit priino (|iianliiui ad inala (|na> niinc |)alilur, dicons : \iiiic niim dnr inii-tis m/crrtn. .Moilcni (|iii(ioiu somniiin dicit proplor spcm rosiirrcclionis, do (jiia |)oslmoduin |ilciiiiis lo(|nitur ; por silon- liiiiii anhMU inlolli.Lrit (|uictcni, (|naiii inui liabot in a(lv(M'silalibiis, i|uas |)atiobalni- ; (iiiasi dicat : Si slalini posl oiliuu nior- tnns fnissoni, liis inalis (|iia' palior iioii iii(|niolaror. Socniido oslciidil (|iianlnin ad hona, i|na> priino habiiorat : possot (uriui aliqnis diccn» : Si in \ila ooiisor- valiis iioii oss|cs, iidii babniss(\s bona, (|iia' (liidnin hahiii.sli. I ndc (jiiasi ad lioc rospoiKJons oslcndil. i|no(l iioc propter

' Al. : u diem. »

21

|\ .l(»f{

illa l>ona, vil.T ronsprvalio sil»i fnisspl np-

tamla : iiani «*tiam illi (]iii iii tola vita

siia maximis |no>p«'ritalil»iis llon>iit, hoc

fliir (M^iicliKlimliir, scilicj^t morlis : lioc

ost crKo i|iiimI dicit : I'!t snnino niro, idcsl

morlc, rci/iiifsrcre/u, a vila* iiKjiiicludiiii-

bus immtinis ossem : ruffi roi/ihus et cou-

sulihus terr.T. Scicndiim csl aiilcm, (jiiod

coriim (|iii iii diKiiilatilnis constiliili siinl,

(jui maximc prospcrari vidciitiir, intcii-

tio cst ad voliiptafihus faviMidum ; ct

(|uanliiin ad lioc dicit : Qui .vdi/ic/ut sihi

so/itit(iiues ; ad littcram, caiisa venationis,

vel aliariim voluptr.tum , solilarii csso

volontcs ; vol ad divilias congrcgaiidum ;

ot (piantiim nd hoc dicit : Aut cufti /jrifi-

ci/)if)us, (jui jjossi(trnt fiuruui, et rrjj/euf

(/nuios suos argetito ; (jiiasi dicat : Si sla-

tim morliius essem post orlum, nil non

miiius liahcrem, (juam hahcant illi post

mortcm, qui in multis prosperantur. Con-

sidcrandum est autem, quod cum quies-

cerc non sit iiisi suhsistcntis, ox his vcr-

his dat infclligorc, iiominem secundum

animara, post morlom suhsistore. Si au-

tem aliquis objiciat, qiiod hujusmodi

reges aul principos, dc quihus loquitur,

fortc non quioscunt, sed sunt in profundo

infcrni ; vol etiam quod ipsi .lob in hoc

fuit utilis vita, qiiod sihi moritum ac-

quisivit : advortcndiim csf , quod,ut supra

(liximiis, Job nunc loquifur ex pcrsona

sensualis partis, exprimons ejusaHectum,

qiii non hahet lociim nisi ad corporalia

et pra^sentia hona vol mala : sic ergo

postquam ostciidit sihi dosidorandum non

fuisse, quod post ortura conservcfur, con-

soiiuonter osfondif sihi dosiderandum non

fiiisso, quod consenatus in utero perve-

nit ad ortum : vol explicans quod supra

dixerat : Quure fioti in vu/va ftiortuus

sutti? Considorandum cst autem, quod

in vulva alicpii moriuiitur anfo iiifusio-

ncm anima' ratinnalis, qu.-p sola imraor

talis ost ; et qnanfum ad hoc dicit : Aut

sicut abortirurn a/tscotiditutn : ah hiijus-

modi onim ahorlivis fetihus nihil perpe-

tiium rcmanct : nliipii voro raoriiintiir post infusioncra aniraa> rationalis ; (]iii (luidcra post raortora subsistunt socun- diim aiiim.im, sed liicom hiijiis raiindi n»n vidcnl : cl (]iiaiitiiin ad lioc dicit ; JV/, supiilc, siciit, (/ui cotice/tti tioti vide- runt /ucein, scilicct vit.o prapsentis. Kt (jiiod lioc fuissot sihi optandura, ostendit pcr lioc, (iiiod noii (^ssct suhjoctus raalis hiijiis vita' : undo dicit : //>»/, scilicot in sfafii (]ucm hahonf (iui concopli non vi- dcruiil liicom, itti/tii cessaverunl a tuitud- tu ; scilicct (jucm aliis inforebant, eos af- fligendo ; quod refertur ad iramunitatem a malo culpff!. Et ibi, scilicet in statu morfuorum, fessi rohore, idost vcri bel- laforcs, (jui ItcUa gorondo fatigati sunt, requicvenmt; caruerunt hujusraodi labo- re : quia, ut dictiira est, non loquitur nunc nisi de quietc a malis prsBScntis vi- tae. Potcst ctiara intelligi ct dc fatiga- tionc in quocumquc labore, quem quis patitnr sua forlitudinc oporando. Et illi qui fiicrunt viucti, erunt ihi sitie mo/estia, idcst siiic priori augustia, jmriter, cura eis qui eos vinctos detincbant : et ibi ho- mines oppressi angariis vel servitutibus, noti auc/ierutit vocetn exactoris ; secun- dura id quod dicitur Isaiae xiv, 4 : n Quo- modo cessavit exactor, quievit trihutum ? » Et quod hoc sit verum, ostendit pcr hoc qiiod suhdif : Parvus et tnagtius ibi sunt : supple : pariter eo quod parvitas et magn:- tudo est in hac vita secundum inaeqiiali- tatera prospcritatis terrcnae, qua sublata, rcmancnt secundum naturam aequales. Quod ergo dicit, Parvus et ttiagnus, in- telligcndum est ita : Illi qui fuerunt in hac vita difrcrentes secundum magnitu- dinera terrenae prospcritatis. 'Sciendura taraen est quod difTcrentia raagnitudinis et parvitafis sccundiim spiritualia bona rcmanot efiam ihi : sod dc his nunc noii loquitur, ut jam dictiim est. Et ibi erit servus /iher a domitio suo : unde non ha- behit ihi locura cxactor, vel aliquod hu- iusmodi.

cAPrr iTi

29

LECTIO III

lisero Quaro, * data est misero lux, et vita ii? rjui 'ifti" in amaritudine animae sunt? Qui expectant mor-

tem, et non venit, quasi effodientes thesaurum ;

gaudentque veheuienter cuni invenerinlsepulcruni.

Viro, cujus abscondilii est via, et circumdedit eum myuam Deus tenebris? Antequam comedam, suspiro ; et "

quasi inundantes aquae, sic rugitus meus : quiu

timor quem timebam evenit mihi, et quod

verebar accidit. Nonne dissimulavi ; nonne sihii ;

noune quievi? Et venit super me indignatio.

Postquam Job vitam propriam detesta- tus fuerat multipliciter, nuuc detestatur commuuiter totius humani generis vi- tam, tam ad eos qui in prosperitate sunt quam ad eos qui sunt in adversitato : de quibus primo proscquitur a manifes- tiori incipiens. Sciendiim est aulem, quod iu viventibus duo videntur esse praici- pua : scilicet vivere et cognoscere , et quidem ipsum cognoscere, quamvis de- lectabilissimum sit et uobilissimum, ta- men cognoscere ea quae homiuem affli- gunt, poenosum est ; et ideo dicit : Quare data est misero lux? quasi dicat : Ad quid prodest homini in miseriis constitu- to, quod lucem cognitionis habeat, cum per eam consideret quibus affligilur? Vi vere autem delectabile est proptcr ani- mam : quod si anima in amaritudiue sit, ipsum prorsus vivere redditur amarum : et ideo dicit : Et vita iis qui in amaritu- dine animee sunt? resume : Quare data. Et quod inutile detur, ostendit hac ra- tione, quia contrarium cjus desid(3ratur a miseris : unde dicitur : Qui expectant morlem et iwn venit ; scilicet tam cito si- cut optant. Et ut osteudat (juod tal(;s ex- pcctent mortcni, uon boireutes, sod de- siderantcs eam, subjuugit : Quasi e/fo- dientes thesaurwn ; quasi dicat : Maguo desiderio atteu(Uint, ut fodiant torram sua sepultura : ct (juia dcsiderium, cum complotur , gaudium parit, subjungit : Gaudentque ve/iemcntcr cum scj)ulcrum inveniunt ; idest cum vident se pervcniro ad mortem, per quam sopulcrum inve- niunt. Quidam autom hoc roferunt ad

eos qui terram efl^odiunt. qui gaudent sepulcro invento : qiiia iu scpulcris anti- quis consueverunt thcsauri inveuiri. Sed prima expositio melior est. Et quia pos- set aliquis dicere, quod vita, et si inutili- ter datiir miseris, utiliter tamen datur iis qui in prospcritate suiit : ad hoc rc- movenduin subdit : Viro cujus adscondita est via; supple : Quare datn est lux ct vita? viri enini via abscondita est : quia nescitur primo si status pra-sentis pros- peritatis duraverit : dicilur aulem Pro- verb'. XIV, 13 : IXisus dolore miscebi- tur, et extrcma gaudii /uctus occupat ; et Ilierem x, 23 : dicitiir : X<ni est /lo- minis in /lomine via ejus. et Kccl. vii 1 : Qmd necesse est /tomini majora se qux- rei-e., cum ignoret quid conducat sibi in vita sua^ numero dicrum peregrinationis sucV? Quomodo autem sit via hominis abscondita, exponit subdens : Et circum- dedit eum Deus tenebris. Qiiod quidcm mulliplicitcr manifeslum est, et quantum ad ea quse sunt ante et post, secuudum illud Eccl. VIII, 6 : **' Mutip/ex /)o- "' Multn minis afflictio, quia ignorat prxterita, et futura ventura nul/o scire potest nuntio ; et quaiitum ad ea quaj suut juxta, scili- cet homiiics, secundum ilhul [jrima» Cor. n, 11 : Quis scit qux sioit /lominis, nisi spiritus /io7ninis, qui in ipso]est ? et quautum ad ea qua3 sunt supra, secuu- dum iUud prima; Tim. ult. !(> : Lucem in/uibilat habilal inacccssibi/cm jscilicot Deiis) quani /iu//us /lufninum ridil, scd non vidcrc polcsl\ ct iii Psal. xvii, 12, dicitur : Qui posuit lcnebras /abitu/um suum ; ot (luaiituiu ad (jua» ea sunt infra : dicitur enim Eccles. i, 8 : Cunct.v res dif/ici/es : non potcsl "" honio eas cxp/icare ser- monr. Dicitur aiit^MU Dciis boiniiipm lo- ncluis oircuindcdiss(>, (iiiia D(mis cis lalom intcllccliim tribiiif. (iiiod praMlicta cog- noscere non possit.

' Piinu, : Proverb. l.

26

i\ m\

OHtoiiso pr^o <|"*"^ ^''''' lioniiiniiii liil- flriliH ost proplt-r tnisr»riain ct ;iiiiarilii<li- nom, liiT"* ijii.r roiivi«ni«Mili'r ilixiM.il. silii nilaptal, rxprinnMis siiam ainaiilii<rnirin, (Miin <li<Ml : AnfrtfHfiin rniiwihim sns/tini : fiiiMil iMiiin ^Miiilii risns si^^nmii rst. ita Hiispirimii, amaritinlinis anima>. OstiMidit er^o ox miKlo snspirii siia» amarilinlinis ntoilnm. Sns|iiriiim »M>r<» <'jiis t<Mnp<'stivn inripicbal : ilicit «Miim : Aiifri/uaiii nnnr- (inm swi/iiro : cl (•oMtimmm (M'at, o\ ma^'- nnm : nml»^ snlidit : ]'Jf (jitnsi initinloii- tps tn/itn\ sic riKjitits mriis. SiiMit i^niin snspirinm moihMata' tristilia' si^Muim csl, ita nif^Mtns. vcliomiMitis. (>t (|na' vix tolc- raii potcst. Hi<" antiMn rni^itiis, aiina' coiiiparatnr ; a(|ua i^nim Ao fariii molii, ninrmiiris soiinm liu^it ; sic el lionio iii maKiii» artlictiono conslilntns, cx levi mc- nioria sna* miscria' provocatiir ad rngi- tiim. Adiiit anli'in liutinhintcs nquie; iit ostcndat sna' amaritndiniscontiimitatcin : U(|na cnim iiinmiiins conlinnc movclnr, pt sonitnm facit. Sed ipiia aiiima' amari- tndo cx miscria iiascitur ; post amarilu- dincm aiiimip. do sua miscria subjunprit diccns : Qiiia timor quem timobnm evenit mihi. \'X notandum cst, quod miscria ho- minis ad amaritndincm provenicns, in dnohus consistcrc videtur : in damnis rc- rum vel persona', ct iii dehonoratioui- hns. Quaiitnm erfro ad pcrsouam, dicit : Timnr qttem timebnnt evenit mihi : idcst ea (iiKC timeham evcncrunt mihi : ul»i raa^'nitudo miscria*, damnornm et piena- rnm cxprimitnr : (juanto enim .il.jMi. prudeuti'>r est, tauto iii statn prospcrita- tis ma,t,'is rccoj^itat qufe in adversitatis temporc sibi acciderc possunt; secundum illud Kccl. XI. 27 In die bonorum ne im- memor sis mnlorum. Mapnam ergo mi-

.siMiani .hih priKlciilissimus patichatnr, dnm sihi ([ua' timiKMat cvcn(Munt. (.Iiian- tiitn aiitcm ad S(;i iindiiin, scilic(;t ad do- hoiiorationcs, dicit : A7 iiuoil vrrrbnr nc- rii/i/ : cst ciiim vcrc< iiiidia. sciundura IMiilosiqihnm, liinor inhonorationis. j*i;r iioc cip) ostcndil (|ii<)<l iii inaf^iia gloria innlla opproliria ct ilciioiioration(;s acci- dcrant. Soh^t autcm ali(|nis miseriam et amaritiiiiiMcin pali, .scd ex iinqiria cnlpa. Sed lioc rcmovet .hdi dicens : Soiinr dissi- mu/nri? Kt sciendum est (|uod aliqiiis oircndit, unde pa^nam nKMctur a IJco, diipricitiM-. Tno modo (luaiido ex iiijuriis sihi illatis, ultra modum provocatur ad vindiclam ; se^Mindum (piod dicitur in 1'sai'. vii, -■) : Si reddidi rrtributntibus mihi mnla, decidam merito ab inimicis meis inanis. lloc autem a se rcraovet di- ccns : Nonne dissimuiavi? scilicei injurias mihi factas. Alio modo, dum ipse alium primitns oirendit vel verbis ; et hocremo- vcl diceiis : Xonne siluil quasi dicat : Nniii coiitumeliosa aut injuriosa verba proluli : vel factis; et hoc rcmovet a se, dicens, Nonne quievil Impii autem quasi inare fervens^ quod quiescere non potest. Isaiae lvii, 20. Et quamvis innocens sim, tamcn Venit super me indignatio., idest poena a Deo. Ira ciiim in Deo uon accipi- tur pro commotione unimi, sid pro pu- nitioue. In quo recognoscit adversitates hiijus mundi, non a casii, sed divino nutu provcnire. Si quis ergo colligere velit qua^ in hac deploratioiie .lob dicta sunt, sciendum est tria iu eo contineri : primo enim ostcndit sibi suam vitam odiosam : secundo magnitudincm miscriai quam palichatnr, ibi. Antequam comedam : tertio osteudit suam innocentiam, cum dicit : Nonne dissimulavi, etc.

« Parn). : Psol. 8.

CAPTT IV

87

CAPUT QUARTUM

LECTIO I

RespoDtleus autem Eliphaz Themanites dixit : Si cnRperimiis loqui tibi, forsitau molcsle accipios : sed conceplum sermouem teuere quis poterit ? Ecce docuisti multos, et manus lassas rol)orasli, vacillantes confirniaverunt sermoncs tui, ol gonua trementia confortasti : nunc autem venit supcr te plaga, et defecisti : tetigit te, et conturhalus es. Ubi est timor tuus, fortiludo tua, patieutia tua, et perfectio viarum tuarum ?

Amici Job, qui ad coiisolandum cum vencrant, cum pi-ius propter doloris maj^- nitudinem tacuissent, post locutionem Job audaciam sumpserunt loquendi. Et primo loquitur Elipbaz Tbcmanites, qui verba a Job proposita non co animo ac- cepit quo erant dicta : nam odium prae- sentis vitaj, quod dixerat- S'? pati, despe- rationi imputabat, magnitudincm amari- tudinis impaticntia^, innocentia; confes- sionem praisumplioni. Primo igiliir arguit ejus impaticntiam ; ct incipit lociui ad eum, quasi ad bomincmimpaticnlia^ vitio subjaccntcm, qui ex verbis ab co prola- tis indignatnr : undc dicit : Si cwpcrimiis loqui tibi, forailan molcste accipies. Ubi satis impaticntis et irati consueludineni exprimit, (|ui non [)atilur audire vcrba us(|uc ad fiiicm, scd statiui iii ipso ver- borum c.xordio provocatur. .Xddit aulcm, Forsitan, nc de tcmcrariojudicio coikUmii- nelur ; (|uamvis eliam in pra^suinptionibus in meliorem parlcm dicta vcl lacta intcr- prctanda siiit. Sed ciim ipso Job d(^ iinpa- licnlia arg^uil, se ii)siiin impali(!iiliai ot laliiilalis r(Mim (»sl(Midit dic(uis : Scd con- ccptnm scrmoncm tcncrc (jnis /)o/rr//y ao- cundiim illiid Eccli. xix, 12 : S(i(/itttt in- fixa femori canis, sic vcrhnm in corde stulti. [)\\d\\\\\^ i-\ Jiisli cx zolo divino interdum ea qua' concipiunt ad bonorom Uci ilicciHhi, liiccrc non possint, sociin-

dum illud flier. xx, 9 : Dixi : \on recor- dabor ejiis (scilicet sermonis divini * 7iec loqnar in nomine illius ; ct factus est in corde meo quasi ignis exxstuam clau- sus in ossibus ?neis, et defeci., fere non siis- tinens. Ultcrius aiifcm prncedit ad magis ejiis impaticntiain osfondcndam : cxag- gerat aiitem ejus impaficnfiam ex duo- biis, scibccf cx pra'cedcnti doctrina cf ex prfficedcnti vifa : cx prteccdciifi (|uidcni docfrina, quia tiirpe est iiomini cum non servaf id ad (juod alios inducif, .seeundtim illud Matlluci xxiii, 3 : Dirunt cnim, c/ ?ion faciunt. Job aiitcm anfca miillos ab impaticiifia refraxeraf, ct divcrsimodc, secundum quod diversis coup:ruebat : suiit ciiim aliqui, qiii in paficnfia dcfi- ciunf ex igiioranlia, diim ncsciunt adver- sis uli ad virtulcm ; et (|uan!iim ad boc dicit : Eccc docuis/i mu//os. (Jiiidam vcro primo quidcm iiiadvcrsis viituose afriinl ; scd advcrsilate duranlc, (luasi rcchi ac- lioiie fatigafi dcdciunt ; ct (luanfum ad lioc dicif : Etmantis /assas )-oborasti, scilicel Ixiiii^ iiiduclioiiibus. Siiiil cliani aliiiui, (]ui iii advcrsis iii diibilafioncin incidiint. sciliccf aii cx diviiio jiidicio provcniaiit ; ct (juautiiin ail boc dicif : VaciUatitcs coih- firnuivcrttn/ sernunu-s tui. Sunf cfiam ali- (liii, i|ni parvain (luidem adversilatrm sus- liiiciil, scd siib iiiau^iia advcrsifatc. (juasi siib ina^Miii iionderc, dclicinnt ; cl (inan- fiim ad Iios (licit : Et i/fnua trrtticn/ia cottfor/as/i, sciliccl liiis scrnionibiis : trciniiiil cniiii frciiiia JKtmini inafrniini pondiis porlanli. .\(i pra^dicla antcni iin- plcnda exliorlaliir Doniiniis l.saia'xxxv, 3. dicciis : (^onfor/a/r manus di.iso/utas, et (/ctnta dcbi/ia rohorate. Vnlt aulem con- sc(iiiciilor ostcndcre, (jnod ca (jua' dociic-

neque

28

I\ JOII

rat lion iiiiplcvit ; iiiulc .sulnlif : Xi/nrni/ trni vniit su/irr tr phifjn et ilrfrristi, a 11 1- niitato .soilirot mriitis, <|iiain lialicro vido- bari.s (<l (|iiain tilis .sii^g»>rrl»a.s ; rt lioi" rrfi'n';;(liiin rst nd adver.sitatiMii, (jiiani passiiH fiicrat iii t'\lcri<»ril»iis rchiis. Trti- git tr^ rt rnnturlHitus rs : idcst <|iiict<Mn mciilis, i|iiani lialmissc \ i<l<>liaris, aiiii- sisti ; <iii(»(l rcfcnMKliim csf a<l afllictioiKMn rorporis <|iiniii siistiiichat : niidc siipra Satan di.xcraf, Miltr innuim tinnn, rt tangr os rjus rt rariirni. Ilic cr^'o Jol» nrfriiitiir. (|nod pra'ccd(Mi!(Mn docfriiiain siihsc<inciiti paticiitia non (■onlirniavtMit, rontra i<l <iii<k1 s<riptiim cst Prov, xi.\, H ; l)i rtrinn viri perjjntiriitimn nnscilur. Srd vita pra»forita, (jiia» in Joh vidohatnr, snhso(iiionl<Mn iinpatifMiliam o.xaggcrat : vidctiir ciiini iioii fnisso vcra virtu.s (ina' tam cito in trihulaliono dolicit : (luia, si- nif s(riplnm cst Kccl. ' n, f). In igne pro- hatur nurum rt nrgentum : liomines vero receptihiles in cnmino humilintionis. Mnl- tipliri antcm virtiite aliiiuis iii trihulatio- nibns conlirniatiir ne doficiat : primo (inidom pcr rovorontiam diviiiam, dum homincs consideranf, mala (lUtTpafiiintur, ex divina providentia provoiiis.se : sicut et Job snpra dixorat : Sicnt Domino pln- cuit, itn fnctum est : ct ad hoc excludon- diim dirit : Cdi est timor tuus? quo sci-

Iit<'l I)<Mim rcvorcri vidcharis. Sornndo aliiiiii (•<»nscrvaiifiir in aniiiii firinifalo, qino (inidom diios gradiis hahct : in qni- hiisdam oniin taiita i^st .•iniini firmitas, uf oornm aiiimns advorsitatihns non ni- minm m<»Icslctiir ; ct li(»c ad forfifiidinom pcrlincrc vidcfiir : niido dicit : IJI/i est for/i/u(lo liui* Noc acci[»ifiir hic forlitiido socundiim (luod consorvat hominom ne siicciiinhat fimori; .sod nt non dejiciatnr. Quidam voro gravom tristitiw passionem ox advorsitate pafiiiiitur, .sed ab ea per rafionom Ixmio disposifam non ahducun- fur;cl lioc \iiIofur ad pafioiifiam porti- noro ; ut falis sit (iilloronfia inter palieii- tiam et forfifudincm, (jualcm assijjiiant I*liiloso[»lii intor continentiain et castita- foin ; ol idco adjnngit, Patientiatua. Ter- tio vcro consorvaiitur aliqui ex amore hoiiestjo actionis, et cx oo quod horrent turpilcr agcre; qui et si intcrius contur- bentnr in adversitatihns, tamen nec verbo nec facto in aliquid indccens prorumpunt ; et prc»pfcr lioc addit : Et perfectio viarum tuarum? ^er viam enim actiones intelli- guiitur, quibus quasi (luibusdam viis per- veiiitiir ad liiiom ; vcl por viam possunt intelligi excogitata consilia, quibus ali- qnis se evadere confidit, unde adversita- tes facilins tolerantnr.

LECTIO II

Recordare, obsecro te, quis iinquam innocens periit, aut qiiando recli dpleti suut. Quiu poliiis vi.li eo:« qui ojifrautur iniquilatcm, et seminaut dolores el aietunl eos, (lante Deo periisse, et spiritu irip rjus es?e cousumptos. Rujjilus leoni.-, ct vo.x leaeocp, ct dentcs calulorum leonun; coutriti .-suut. Titpi^ pcriit, co quod non haberel praRdnm ; ct catuli lconis dissipali sunt.

Postiinam Kliplia/. arguerat Job impa- tiontiw, occasione accepta ex eo quod dixerat, Antegunm comedam su.tpiro ; nunc intendit oiim pra^sumptionis ar- giiero, eoquod sedixorat innocontom. .\d ostendendiim antem eum non esse inao-

centcm, ex ejus adversitate argumentnra assnmit diccns : Recordnre, obsecro te, quis unquam innocens periit, atit quando recli deleti sunt? \M. considerandum est hanc fuisse opinioncm Eliphaz et aliorum diiorum, ut supra dictiim est, quod ad- versitates hujus mundi non adveninnt alicui nisi in po^nam poccati, ot e contra- rio prosperitates pro morito jnstitia^ Unde secundum ejus opinionem inconve- niens vidobatur, iiuod aliquis innocens periret, aut qiiod aliquis rectus, idest jus- tus secundum virtutem, destrueretur'per

Pann. : Yax\. \.

* Al. : « destilueretur. »

CAPIJT IV

td

amissionem gloriae temporalis, quam cre- sunt. Ubi primo consideraiidum oecui it,

debant pramium esse justilise' : et hanc quidem opinionem in tantum veram esse credebant, quod etiam Job ab ea discor- dare nori posset : existimabant tamen quod perturbata menteipsius, veritatcm, quam aliquaudocognoverat, quasi obiituscsset ; unde dicit : Hecordare. Posito ergo quod innocentibus et rectis adversitas non con-

quod homo ceteris animahbus praecminet ratione : cum ergo, ratione pra;termissa, passiones brutales sequitur, efficitur si- milis bcstiis, et ilhus bestiae nomen sibi competit, ciijus passionem imitatur; ut- pote qui sujjjacet concupiscentia! passio- nibus, equo vel mulo comparatur, secun- dum ilhid Ps. xxxi, 9 : \o/ite fieri sicut

tiiigat, consequeiiter adjungit, quibus ad- equus et mulus, quibus non cst intellectus.

versitas contingat^dicens : Quinputius vidi eos qui operanlur iniquitatem^ et seminani dolores etmetunt eos, flante Deo ..jieriisse ^et spiritu irx ejus esse consumptos. In hoc aiitem quod dicit, Vidi, dat intelhgere se ista per experimentum probasse. Per eos autem qui operantur iniquitatem, intelli- git eos qui ahquam injustitiam faciunt,

Propter ferocitatem autem vel irain leo aut ursus nominatur, seciindum illud Prov. xxviii, 15 : Leo rucjiens et ursus esuriens, princeps impius. Sic ergo et nunc hominem ferocem leoiii comparat dicens : Rur/itus leonis. Rugitus est leo- nicai ferocitatis indicium. Contingit aii- tem frequenter, quod ferocitas viro additur

et pra!cipue in nocumentum aliorum : per ex suggestione uxoris; et sic ea quai vir

eos autein qui seminanl dolores et me- ferociter agit, uxori imputantur in cul-

tunt eos, intelhgit eos qui per dolum pam ; sicut patel de uxore Ilerodis, qua?

aliis nocent : ii enim dolores seminant, impulil eum ad decollationem Joannis :

dum calumnias pra^parant, quibus alios propter quod dicitur : Et vox lexnx. lis

dolentes reddant : qui dolores metunt, aulein qua' tyrannus aliquis ferociter ac-

dum malitiam suam ad efTectum perdu- quirit, ejus tilii inteidum luxuriose utun-

cunt ; et hoc pro magno fructu Iiabent : tur; et sic in rapina patris delectantur :

quam quidem metaphoram ulterius pro- sequitur quantum ad pcenam : consueve- runt enim segetes vento urente siccari et consumi : unde dicitur Malacli. iii, 11 :

uiide et ipsi a culpa iminuiies noii sunt : propter quod suhditur : Et dentes catu- lorwn leo)iuni contriti sunt ; secuiuium illud Nahiim ii, 1:2 : Etleo cepit su/ficien-

Increpabo {^c\\\ca\. woiiimn) etnon corrum- ter catulis suis. Et sic objectioni pivTinis-

pet fructum terrx vestrx. Et hoc est quod dicit : Flante Deo periissc, qiiasi ipsuin divinum judicimn ad vindictain iniqiiita- tis procedens, llatus quidain venti sit. Ipsa autem Dci vindicta dicitur spiritus, idest venlus ira; (^jus non solum autem dicit quod pereunt, sed quod consumun- tur : quia non solum in [»ro[)riis personis piiniuntur, sed et eorum fainilia tota pe- riit, ul nil ex eis rcsiduiini \ideatiir : iu quo videbatiir taiigere Joh, (iiii et in suo corpore tlagellatus erat, et hlios et fami- liam et opes amiserat. Sed quia hoc vide- batur essecontrao[)iniou('in Kli[)haz, ([uod pro pcccato jiareutis, tilii et fainilia piiui- reliir, cum i[)se iutciidal haiic o[)iiiioii(MU defcndere, ([iiod adversitates in lioc nuiiulo suut [)a!ua' peccati ; huic ohjcclioui rcs- poiideussuhjiiugil : Kut/itus/eo/us, et vo.i'

sai respondisse videtur : ([uia cuiu pro peccato viri [)uiiitur uxor el tilii, non est injiistiim, cuin el i[)si cul[)a' [)artici[)es fuerint ; ([iiod totum diccbat, voleus Job et ejus fainiliam dc ra[)ina ciil[)abilcm reddere. Videbatiir taiueu hoc qiiod dixe- ral, ad Jobnon pertinere : quia ejus uxor piiuita non vidcbatur; el idco ad hoc rciuovendum sii!)Jiiiigit : Tiyris periit, eo (/aod )u>n habcbat /n\vd(un. li eniin ([ui rapere consueveriiiit, iu lioc i[»so puniri se exisliuiaiit ([uod cis ra[)cro iioii licet. Coiisideraudiiiu cst aiitciu, ([iiod niiilie- reiu leaMia' couq^aial [)roi)ter lerocitateui ira', et tigridi [)ro[)tcr [)roui[)titudiuem sive vclocilat(MU ad iraiu : dicitur euim Kccli. : XXV, '1\\ : .\(t/i est ira suj/rr ira//i uiu/irris. Kt ittMiiiu ; /i/rvts om/iis ma/itia su//rr //ui/ilia//i //lu/irris. Kt (|uia lilii Job

lex/ix, et dc/ites C(ifu/(/ri(//i /co/iis co/itriti lotaiilcr [)erierant, suhjungil : Et catu/i

leo/iis dissi/)ati su/U. ■ Al. : « quin creilcbaut principiuu) essu justititu. »

M)

IN JOH

LKCTIO 111

Porro n<l niP <lirtiiiii est vprhnm nl)Scon<liUim, et (jun-ii fnrlivo «ii!K'<'|iit niiri* nn-n vciuis snsiirri r'jus. In liiirron* xiitiouis nocluruii', <iunu(iii solcl so|iiir occupnre homiucs, |inv<ir t<'nuit uic el Irciujr, ct omnia opsn mca |iortcrrila sunt ; pf cnm spirilu* nii' pr.i'Bcnl<! Iransiret. iuhorriK^runt pili carni^ ni<-:u. StHit i|iii(laiu, cujiis iiou a^iiosceljuiu vul~ tum, iuiaj^o ciiruin oiiijis iuims : i't voi'<'in (|iia« aura* lenis uuilivi. Nnin<|uid liomo Di*i comiinralioUQ justili<'ahitur. nnt factore suo purior crit vir? Ki"^" i|ui s<Mviniit ci non siiiit sta!iil<'s ; <'l in .\Uf;<'li suis r<'p<'rit |iravitat<>ui : (pi.iiito iiiajjis ii i|ui lialii. tant (lonios lutcus. <|ui terreiiiiin huhciil luudaiiicii. tuni, oousunientur velut a tiiiea? Ue mune usi|iic ad vespcrain siucidciiliir ; cl i|iii.i inilliis iul<'lli^'il in a'tornuni pcrihuiit. (Jiii aiitciii rcliipii fiicriiil| aufercnlur ex eis : morieutur, et nou in snpieu- tin.

Quia asserebal Elii^liaz, quoil atlvor.si- tates in lioc muiidci non ailveniunt alifui nisi proptor ejus peccata ; volens ex hoc arf:uere, Jol) et ojus familiain fuisse pec- calis sulijoctam, cujus confrariuiii vide- liatur ex iis qua' maxime in Job et iu ejus familia apparuerant : vult ostendore quod ncc Job ncc cjus familia fuerit a peccato immimis ; et (inia proptor aucto- rilatom Job et famam ipsius ejus verbum invalidum videlwtur, rocurrit ad majo- rom auclorilatom, ostendcns, oa (luai propositurus cst se ex revelatione didi- cisse ; et ad ostendendum altitudinem re- velatiouis, proponit ejus obscuritatem : qtianto cnim aliqua sunt ailiora, tanto btimano aspeclu sunl minus porceplibi. iia : undo et Apostolus dicit ii, Cor xii, quod raptus est in [laradisum Dei, pt vi- (lit arcami verba, cjux iwn licet hoinini loqui : juxta (luom modiim ot Elipbaz vel vere vel licte loquilur diccns : Porro ad mp dictum est verhuni ahsconditum. Considerandiim esl auloin, (jimd aliiiua verilas, quamvis propter sui allitudinom sit hominibus abscondita, revolatur ta- mcn (luibnsdam manifeslo, quibusdam vero occulte. Ad eirugiendam orgo no- tamjactantia', hanc vi^ritatem ab.sconditc (iicit sibi ctsc rcvelatam : unde subdit, Et qun^i furtivo su^rrj,:! uuris mea venas wi urri ,'jus. Cl.i Iripli.x ni.i.liis occulta-

tionis invenitur, qui solet in revelationi- bus contingere : quorum primus est, dnm intolligii)ilis veritas alicui revelatur pcr imaginariam visionem, secundum (|uod dicitur Numcr. xii, 6 : Si r/uis fue- rit intcr vos Projj/wta Dotnini, in visione a/jjjareho ei, vel per somnium loquar ad illum. At non talis se?'vus meus Moijses^ qui in omni domo fidelis " est : ore ad os ' f^^delisti-

ffltiS

lorjuar ci palam ; et non per xnhjmata loquw... et fifjuras videt Deum. Moyscs ergo hoc ^^^"/*'" vcrbiim absconditum per modum clarse vocis audivit ; alii voro por modiim su- surri. Secundus modus occultationis est, qula in ipsa imaginaria visione proferun- tur (]nandoque aliqna verba expresse con- tinenlia veritatom, sicut est illud Isaiae vii, 14 : Ecce virqo concipict : quandoque vero sub quii)usdam figuratis locutioni- bus, sicut cst illud Isaiie xi, 1 : Ejredie- tur virga de radice Jesse, et flos etc. In hoc igitur, quod Isaias audivit, Ecce vir- go concipiet, percepil ipsum susurrum. In lioc autcm, quod audivit Eqredietur virja de radice Jesse^ etc. perccpit venas susurri. .\am figurata' locutioncs sunt quasi qua'dam vena», ab ipsa veritate p»^!' similitudincm dorivatai. Tertius modus occultationis est, quod aliquando aliquis revelalionem divinam frequcntcni et diu- turnam habet ; sicut dicitur de Moyse, Exodi XXXIII, M : Quod locutus est Do- minus ad Moijsen facie ad faciem, sicut solet homo loqui ad amicum suum. Ali- quando autem aliquis habet revelationcm subitam et transitoriam. Ilunc ergo subi- tum revelationis modum significat iu hoc quod dicit, Quasi furtive : nam ea quasi furtive audivimus qua* raplim, et quasi pcrlrausouiulu ad nos perveniuut.

Sic ergo allitudine visionis osteusa, prosequitur de circumslantiis rovelatio- nis : et primo de tempore, diceus ; In horrore visionis nocturmv, quando sopur solet occupare homincs ; tempus enim nocturnum, propter quietem, magis est

CAPFT IV

3i

coiigruum revelationibiis percipieiulis ; in die enim a tumultibus hominum ct occu- pationibns sensnum mens quemdam stie- pitum patitur, ita ut susurrum verbi abs- conditi percipere nequeat. Secundo ex dispositione percipientis : unde snbdit : Pavor tenuil me : homines enim ad inso- lita pavere consueverunt : unde (luando alicui fmnt insolita revelationes, in prin- cipio timorem patitur ; et ad mag-nitndi- nem bujus timoris ostendendam subjun- git, Et tremnr ; est enim tremor corporis iiidicium magnitudinis timoris ; et ad mag-nificandum hujusmodi ' tremorem subjungit : E( om?iia ossa mea perterrita sunt. Quasi dicat : Tremor non fuit super- ficiabs, sed veiiemens et intimiis, qiii etiain ossa concuteret. Simile est (juod habetur Dan. x, 8 : Vidi visionem hanc (jrandem^ et non remansit in me fortitu- do ; sed et species mea immutata est iji Nechabui. me, et emarcui, ' et ?ion habui in me quid- quarn virium. Causam autem liiijns timo- ris cousequentcr ostendit dicens : El cum spiritus me prsesente transiret., inhorrue- runt pili carnis mex. Rationabile enim e.st, (juod ad prjesentiam majoris virtu- tis minor obsfnpescat^ Manilcstum est autem virtulcm spiritus esse majorem quam carnis : unde non est mirum, si ad pra^sentiam spiritus pili carnis iiibor- res(Mint, (|uo(l ex snliito timore procedit ; et praBsertim cum priesentia s[)irilns ali- qiio corporali indicio insobto sentitiir : quaj enim insolita suiit, admirationcm et limorem inducere solent. \\K huic timori, quem sc; passiim esse commemorat, tein- poris dispositionem conv(!nii'(! sii|»ra di- xit ; In horrorc visionis nocturniv : (|nia enini in tenipore noctis res visu discerni non [lossniit, (|ua'cnni(|ue inodica com- mofio pertnrbationcin indncen! solot a'S- tiinantibns arKinod niajiis esse Juxta (jiiod iliciliir Sa[)i('iifia' xvii, 17 : Sive spirilus sihilans, aut infer spissos rumos urium sonus suavis dr/irimtes farirbunt furit illos prx timttrr. Tcrlio [lonitnr [K^rsona revelans, cnin dicilur : Strtit (pddam ru- jus non u(/nosrrbu/n rultuni., inuup) ro- ruui oculis meis. Hbi ponit ad visio-

nis certitudinem perlinentia. Sciendum est enim quod aliqnando, pnjpter nimiam commofionem fnmositatum et humorum, vel omnino iion apparent somnia vel perturbata et instabilia, sicut et febri- citantibus solent accidere ; el hujus- modi somnia, cum parum aut nihil spiri- tualitatis habeant, omnino absque signi- ticatione existunt. Ciim aufem humores et fumosifates resederint, apparent som- nia quieta et ordinata, qn.e cum sint magis spiritnalia, in intellectiva parte etiam quemdam vigorem habent : et hu- jusmodi somnia solenf esse veriora : et ideo dicit : Stetit quidutn : quod stabili- tatem visionis osfendit. Itcm consideran- dnm esf, (|uod omnia, cnm sunt (|nicfa, pleinmqne suut rcliquia? [)ra'cedcnfinm cogifafionum : niide homo in somno fre- quentins videt iilos cnm quibusconsuevit conversari : et quia talia somnia causam habent ex nobis, et non ab aliifua snpe- riori nafura, non sunf magnre signilica- tionis; et ad hoc ergo removcndiim di- cif ; Cujus )ion aifuoscebam rultuin : per qnod ostendit hnjiis visionem non tra- xisse originem ex [irius visis, sed ex ali- qna occultiori ' cansa. Tertio consideran- diim est, quod hujusmodi visa, qua* ex alifiiia superiori caiisa orinntur. (luaiido- ([111' apparcnf (lorinicntibns, (jnandiKjue antcm \ igilantibiis ; et vcriora solcnt esso et certiora cum vigilantibns apparcnt qnam ciiin dormientibns, eo quod in vi- gilando est ratio magis libera, ct (|nia in soiniio spirifualcs revclationcs minus dis- cerni possnnt a soinnis fiivolis ct consnc- tis ; iilco iit ostcndat baiic rcvclationein non dormiciiti, scd vigilaiiti factain esse, siibjnngif : Inuti/o coruni oru/is mcis ; [icr (inod signillcat sc lioc vidisse ciiin ociilis |»er vigiliain apcrtis : (|iii»d cti.mi siipra signilicavit, ciim diccrct : (Juu/ido sopiw so/rt orrupurr hiu/il/irs : iibi iniinit sc sojiore oc('ii[)aliiin non fnissc. Ilcinde inodiim (lcnunliationis sihi facta> iiarrul ilicciis : Et VOCC//I (piusi uui\r Av</.< uudi- ri. I bi (dnsidcrandiini cst, (jiioil Imjiis- modi a|)[)aiitioncs alitjnaiulo liuiil a spi- ritn boiio, ali^iiiaiulo malo : iiti'()(|ue au-

' Al. : « Imjiis : >. (il il iiiCra phirifs. * Al. : « (iniisriUiir. ■•

3 Al. : » occullttliori. m

32

IN JOB

toni mudo iii priiiripio timorLMii patitur liomo por iiisolitam visionom : sed cum a bono spirita npparitio procedit, timor in fonsolatioiiom (iiiitiir, siciit patet de Angelo coiifortaiite Danielem (I)aui«'lis x), ct do (iabriele eonfortauto Zacbariam et M.iriani ; se.l inaUis spiritns bominem pertnrbatiim roHiKjnit. I*er boe ergo cjnod dicil : Vocem (juasi aurx lenis audivi, consolatiouom (inaindam sedautom pavo- rom pra'teiitnin demonstrat, nt per boc visio demoustrelnr osse a spiritn bono, nou a malo, a qno freijuentor visi.)nes mondaces ostendnutur, socnndum illud Scriptnra» ni, Reg. cap. xxii, 22 : Eyre- diar, et ero spiritus tnendax in ure om- niu/n Prophetarum ejus. Per bunc etiam modum III, Reg. capit. xix, logitur de apparitione facta EUa', qnod post com- motionem tenuis auiie sibiUis ubi Domi- nus auditns est. Sciendum taraen est, quod ot in visionibus qua" a bono spiritu procodnnt, intordum commotioues mag- na* el voces borribiles audiuutnr, ut pa- tet EzechieUs i, i, ubi dicitur : Et vidi, et ecce ventus turdinis veniebat ab Aqui- lone ; ot post multa snbditur 21 : £"/ au- diebam sonum alarutn., quasi sonum aqua- rum multarum. Et Apoc. i, 10, di<'itur : Audivi post me vocem magnam, tamquam tubx. Sod boc est ad significandum com- minationes, aut aliqua gravia pericula qua in liujusmodi revelationibus conti- nentur. Sed quia hoc ad cousolandura ordinabatnr, ideo inducitur loquentis vox simiUs aurio loni, Lltimo autem ponuu- tur verba quae sibi assorit esse revelata, cum dicit : Xumquid homo Dei compara- tione justificabit /•.' Qua? quidom verba indncit ad coufirmandiim suam opinio- nem, qnam supra totigerat ; quasi dicat : Adveisitates in lioc muudo uon prove- uiuul alicui nisi pro peccato. Ut ergo nuUus posset so oxcusare quia adversa patitnr, per hoc quod se assorat a peccato immuuem, inducil tres rationes : qua rum prima sumitur ex comparatioiie ad Denra, et est dnceus ad impossibile. Si enim bomo abscjne cnlpa pnuifur a Deo, sequitnr (juod bomo sit justior Deo : cnm enim opus justitiai sit reddere unicuique

quod sunin est, si Deus homini iunoceDti cui iiou debetur pu?na, inferat pijenam, homo justior vidotur esse Deo ; bomo autom qni a Deo patitnr, nnlli bomini absijno culpa pa*nain intuUt : quod opor- tot dicoro, si bomo innocens puniatur. Soqnitur orgo, quod bomo punilus a Doo sit justior Deo : quod est, hoininem com- paratione Dei justificari, et eum, sciUcet comparatione justilia? ad Deum jusliUcari. Et qnia forte alicui hoc non videretur in- convcuiens, ducit ad aliud apparentius incouveniens, dicens : Aut factore suo purior est vir? (^MdiVibei enim res purita- tcm habel secundum quod in sua couser- vatur natura, quod ex causis propriis ha- bet : puritas ergo uniuscujusque effectus a sua causa dependet : unde suam cau- sam in pnritate superare uou potest : unde nec vir potest esse purior suo factore, sciUcet Deo.

Secnudam autem rationem ponit ex comparatione ad Angelos, et est a majori, cum dicit : Ecce qui serviunt ei, non sunt stabi/es, et in Anyelis suis reperit pravi- tatem. Quae quidem sententia secuudum doctriuam CatboUcai Fidei plana est : te- net enim Fides CatUoUca omnes Ange- los bonos fuisse crealos : quorum qui- dam per propriam culpam ceciderunt a stalu rectitudiuis ; quidam vero ad majo- rem gloriam perveiieruut. QuoJ autem Augeli a statu rectitudiuis ceciderunt, , miruin videtur propter duo : quorum , unuin pertinet ad vitam contemplativam, ^ aliud ad vitara activara ipsorum. Ex vita enim conteraplativa videtur quod ad An- geUs esse deberet stabilitas : manifestum est enim, quod causa mutabiUtatis est po- tentia, causa irarautabilitatis est actus : est euira de ratione potentia?, quod se ha- beat ad esse et nou esse ; sed secunduro quod aUquid magis perficitur ab actu, Qr- mius lit iu iUo, id vero, quod secundum se actus est, omnino iinmutabile ' est. Sciendum est autera, quod sicut materia comparatur ad formam ut poteutia ad actum, ita vuluntas ad bonum : id ergo quod est ipsum bonum, sciUcet Deus, omnino iminutabilo est. Ceteiarum vero naturarum voluntates. qiia; non sunt

^ AL : « itnmutabilu. •

CAPUT IV

33

ipsum bonum, comparantur ad ipsiim ut potentia ad actum : unde qiianto magis inhairent ei, tanto magis stahi- liuntur in bono ; et ideo cum Angeli inter ceteras creaturas magis et propin- quius Deo videantur inhairere, utpote ip- sum subtilius contemplantes, stabiliores inter ceteras creaturas videntur ; et ta- men non fuerunt stabiles : unde multo minus infcriores creatura:", scilicet iio- mines, quantumcumquc Deo inbairere videantur ipsum colendo, quod est ei servire, stabiles judicari uon possunt. Ex vita vero activa videtur, quod in An- gelis vel nihil vel minimum dc pravitate esse possit : quanto enim (|uis propin- quior est primte rectitudini, minus luibet de obliquitate. Deus autem, in quo est prima ' rectitudo, sua providentia diri- gens universa, inferiores creaturas per superiores disponit: unde iii superioribus creaturis, quai dicuntur Angeli, quasi a Deo missi ad aha dirigenda, minimum videtur esse, vel niliil, de pravilate : unde cum in Angelo inventa sit pravitas, cre- dendum est quod in quovis hominum, quantumcumque bonus appaieat, pravi- tas possit inveniri. Cavendum autem est ne ex iis verbis aliquis in errorera inci- dat Origenis, qui etiam quoscumque spi- ritus creatos instabiles asserit, ot posse ad pravitatem perduci : hoc enim ahqui per gratiam assecuti sunt, ut immobihtor Deo inh»reant, ipsum por essentiam vi-

quod cjus motus declarat. Unde rren. ir, 7, dic.itur tjuod formavit ' Ueus komhiem • Dominus. dc itiiKt terriv. lloc ergo luteum corpus, domus anima' dicitur : quia anima hu- mana, quantum ad aUquid, est in corporo sicut homo iu domo, vel sicut nauta in navi ; inf|uantum scihcet est motor cor- poris. Fucrunt autcmjijjiquj qui propter hoc dixeruut (juod anima non unitur cor- pori nisi accidentahter, sicut homo ves- timcnto, aut nauta navi : sed ut hanc opinionem excluderet, subdit : Qui tei'- renum /labent fundamenlum. Per hoc da- tur intehigi quod anima humana unitur corpori efiam ut forma materi* : dicitur enim matoria fiindamentum forma3, eo quod cst priraa pars in generatione, sicut fundamentum in constitutione domus : utitur autcm tali modo loquendi, ut id quod est anima% attribuat homini : non quod anima sit homo, ut quidam posue- runt, diccntes liominem nihil ahud esse quam animam indulam corpore ; scd quia anima est principahor pars hominis : unumquodquc autem consuevit appellari id qnod est in eo principalius. Htec au- tem duo qua; de hominis inhrmitale di- cit, videntur contraponi iis qu<e supra do Angolorum oxcchontia di.verat. Nam hoc quod dicit, Qui /tabitant donws luteas^ vidctur poncre contra id quod dixerat, Qui serviunt ei\ (luod est inha^rcre oi, et ctiara in ipso spiritualiter habilare. Quod vero dicil, Qui terrenum fuihent

dentcs ; et secundum hoc ctiam aliquil)us fu/ulanwntum, ei (juod dixcrat, /// Anf/elis

hominibus, quamvis sint infcrioris natu- ra; quam Angcli, per gratiam conccditur etiam in iiac vita, quod sint a pravitale peccali immunos.

Tcrtiam rationem ponit sumplam ex conditione liumana, cui conjungitur con- clusio praicodcntis rationis unde otiam possot ox duabus una ratio formari : ct hoc cum (hcit : Quanto niaf/is ii ijiii /la- Oitant domos '/ Esl aulcm liiimana condi- tio tahs, quia ex torrena matoria corpus ejus compactum ost : (piod designat cum dicit : Quanto mai/is ii i/iii /labitant do- mos lutcas? Corpus enim humaiium hi- loum dicitur, (piia cx tiM-ra ct a^iua gra- vioribus clomonlis abundantius constat,

suU : Angcli onim incorpurci sunt. se- cun(hnn iiiud l's;il. ciii, 4 : Qui facis An- ijelos suos s/iiritus. l'ra'missa autcm ho- minis conditiono, miscrabilom ejus evon- tiim concludit diccns : Consumenturvc/ut a tinra. I!t (juidcm |»otest hoc sucundum sui)crliciom lillcra' de morle corporali iiitcliigi, (iiiam liom») ncccssario [latitiir o\ co (luod tcrrcmim liabct fiindaincntiiin : ct sccundmn lioc potcst dcsignai i diiplcx mors : scilicot natmalis, in hoc ipiod dicit : Consumentur rr/ut a tiiwii (sicul cnim tinca vcslimcntiim corrodil, quae cx vcstimcnto nascitiir ; ita mors naliira- lis ox caiisis intcrioribus corporis cxori- lur) : ct mors violonla, in hoc quod sub-

' Al. : (( priuio. » XVIU

34

IN .iMlt

ditnr : Dr mnnr u<;f/uc a<i vraprrnm sur- cidmtttr; siiccisiM «Miiin arltoris «'x causa oxtcriori proccdil ; ot sic siKnaiitcr «licit : De mane us</ue nd ves/terntu : (luia mors naluralis potcsl pcr aliciiia natnralia sipriia pra'copnosci ; sed mors violcnta omnino ipnota est, ntpote «liversis casibus siil)- jpcta : undc non potcst sciri si lioino de raano pervoniat nsiiuoaii vospornm. Scicn- duin tamon, (innd lia'C non ost intontio litter» : nam supra proposuit (ic dofoctu peccati, cnm dicorot : Kt in Anyelis suis : undo nt conclusio pra^missis rospi^ndoat, oportot hoc otiam ad pcccatuin roferni : proplor (]nod vita justirKo iu liomine con- suinitnr duplicitor : nno modo ex inte- riori corrnpliono ; (luod significat, cnm dicit : Consumentur vrlut n tinea ; sicnt enim vestimentum consumitur a linea, qu.-v ex 00 na.scitur ; ita justitia iiominis consnmitnr iis (jna' in iiomino suiit, sicut est connptio fomitis, mala' cogitationes, et alia linjusmodi. Alio modo cxexleriori tentatioue : quod videtur iii lioc dicit : De mane usque ad ves/)eram succidentur. Sed considerandum est, ({uod inlorior tentatio non suhito hominem prosteniit, sed paulatim, dum per negligentiam ali- quis in seipso peccati initia reprimere ^/ '/^T' non curat, seciiudnm illud Eccli. xix, 1 '.

mt niuili- . . .' . . . 1 n ■

ea, pauln- Qui mvuma ne<jli(jit^ /muiatim defiuit;

/iw </ca Jc/ gjg ctiam ' vestimcntiim (jnod non excutitur, a tinea consumitur. Exterior aulem tentatio * homincm plerumque subito prosternit ; sicut David ad as- pectum mulieris, in adultcrium proru- pit ; et etiam miilli iii tormontis fidem negaverunt. Onocumquc autem modo homo per peccatnm rnit, (himmodo pccca- tum suum recoguoscatet p(onitcat, mise- ricordiam consequetur. Sed quia nullus est qui omniu peccata possit cognoscere,

sociiiidiiiii illiid l'sal. x\\\\, \'.\ : Drlirta </uis inlrlii<jit? S(M|nitur (piod plnriinum lioinines poccata iioii cogno.scentos, eis roinedia noii adhihent, por (jua- lilieron- tnr. Kl hoc est qnod suhditnr : Et quia nullus intrllif/it^ stilicet lapsiis [)eccalo- ruiii, /// tVfernum j)ei'ibunt, scilicet pln- riiui ; (luasi dicat : A peccato nuniiuam lihorantur. Sed quia aliqui sunt qui con- tra peccata romcdia adhihent, licet ea non plenc iiitclligant, siciit David, qui dicehat : Ab occultis meis munda me Do- minr : suli.jungit .* Qui nutem rrlifjui fue- rint, scilicct de nuincro corum qui in a^ternum pereant, auferentur ex eis : idcst, segregahuiitiir ex eorum consortio. Morientur, quidiim : quia quamvis homo a peccato paMiiteat, a mortis tamen ne- cessitatc non liheratur ; scd sapientia in cis non moritur; et hoc est quod dicit : Et non in sa/ticntia. Yel lioc, quod dicit Morientur, et non in sapientia., non res- pondet ad immedialc dictum, sed ad id quod siipra dixerat : In xternumperibunt : ut sit sensus, quod morientursine sapien- tia. Vel lioc quod dicit : Qui reliqui fue- rint, potest intelligi de filiis qui relin- quuntur ex parcntibus pereuntihus, et propter peccata pareutum, quaiimitantur, et ipsi auferuntur sine sapientia morien- tes. Vult ergo ex omnibus istis Eliphaz liahere, fjuod cum conditio hominis sit tam fragilis, de facili cadit in peccatuhi : et quidem dum homo non cognoscit, in perdilionem vadit ipse, et filii ejus. Et sic Job, licet se peccatorem non cognos- ccret, credcndum crat, quod propter peccata aliquaipsc et filii cjus pericrint. Sic igitur postquam revelationem sihi factam exposuerat,, quia posset Job reve- lationi non crederc, ideo subjungit quod sequitur.

* Al. : <> atteDtalio. »

CAPIIT V

35

CA PUT QUINTUM

LECTIO I

ridcnt. \qxiid ... pro ivis n •tuis.

Voca ergo, si est qui tibi respoudeat ; et ad ali- quem Sanctoruin convertere. Virum stultum iuter- ficit iracundia, el parviilum occidil iuvidia. Ef^o vidi stultum firma radice; ct malcdixi i^nlcriiiludini ejus statim. Louge fieut filii ejus a saliite, el cou- terentur in porta ; et non erit qui eruat. Cujus messem famclicus comedet, et ipsum rapiet arma- tus, et bil)ent silicntes divitias cjus. Niiul in terra sine causa fit ; et de hurao non egredietur dolor. Homo nascitur ad laborem, et avis ad volatnm.

Oiiasi dicat : Si mihi hoc esse revclatum non crodis, tu ipsc invocaDcum; si fortc ipsc ad hanc duhitationem rcspoudcre tihi vohicrit. Et si per merita propria hoc a Deo ohtinere non putas, Ad aliqiiem Sanc- torum convertere; ut eo mediante liujus rei veritatem a Deo cognoscere possis. Et notaudum cst, quod dicit : ad aliquem Sa7ictorum ; (luia nonhcetpcr immuudos spiritus quocumque modo vel arle occulta perquirere, sed solum per Dcum vel Sanctos Dei, secundum illud Isaia» viii, 19 : Cu7n dixerint ad vos : Quserite a Ptjthonibus et a divinis., qui* stndent i/i incantalionibus suis : nutnquid pojndus a Deo suo requirit visionmi jn'o vivis aut jnortuis (^)? Virum stultum interficit ira- cundia. Quia iu revelatioiui (juam silii fuctam csse commcmorat Elipliaz,iutcrce- tera hoc contiuetur, (piod liomiucs (|ui terrcuum habent lundamcnliun, cousu- muulur volut a tin(;a, vull lioc osloudcii" por houiinum divcrsas condiliouos : uon cst oniui ali^jua coudilio lioininuui. cni nou adsit pronitas ad arKiuod pcccaluin. Suiil aiilem diuo hominuiu coiKniionos. Ouidam cuim sunt magni ct (>lali auimi,

qui facile provocantur ad iram ; (]uod ideo est, quia ira est appetitus vindicta?, ex pra'ccdcnti oilonsa proveniens : quanto autcm ali(iuis est magiselati animi, tanto ex lcviori causa se putat ollVusum ; et ideo facilius provocatur ad iram : et hoc est quod dicit : Virum stultum interficit iracuiulia. Vocat aulem cum (lui est su- perhi et clati animi, stultum, quia per supcrhiam homo praripue mctas ratiouis cxccdit;scd humililas viam ' sapicntiai parat, secundum ilhid l*iov. xi, 2 : Ubi /mmiiitas, ibi sapientia. Simul cum lioc etiam stullitia iracundia^ competit : ira- cuiidus cuim, ut docet IMiilosophus, uti- tur quidcm ratione, dum pro offensa in- tentat viiidictam ; scd pcrvcrse, dum in viudicta modum ratiouis nou sorvat ; por- versitas autom ratiouis stullilia est. Qui- dam vero sunt pusillaiiimes, et hi proui sunt ad invidiam ; unde suhdit : Et par- vulum occidit invidia : et hoc rationabi- liler dicitiir : invidia eiiim nil aliud est ([uam trislilia de i^rosporilato alicujus, inijuanluni prosp(>ritas iJIins c.xisliuia- tur pr(»piia' prosiuMilalis iiupcdinKMitnin. lloc autom ad parvitatom aiiiiui portinot, (jiiod aliqnis iion se oxistimct posso pros- porari iutcr alios prospcrantcs. Sic ergo manifostum vidolur, (juod liomo, cujus- (•nui(iu(> condilionis o.xistat, pronus ost ad ali(ino(l poccalniu : facilo oniiu osset liis siiuilia dc aliis poccatis iuducoro. Sic (Mgo pcroinnia siipradicta Elipha/. proba- ro inlondit, (juod advorsitat(>s iii hoc mun- (lo non advcuiunt ali(Mii nisi pro pecciilo.

(«) Vulgata omittit : « Visinunn » cl liai)ct : tii> : <> l'ro vivi.i n moriuis o cl aiUlil : n llauc lcclio-

0 Pro vivis a niortuis. » Sed lluf,'o a sau( to Cliaio ucm upprobat llicrouyuiU!». » reliucl : « risinncin » ct liabd : « l'r(> vivis aid mor- ' Al. : » irauj. n

tuis. » Ca-lcrnm iu uotida cousiguat lcctioucm vulga-

(lontra (|ii(mI vidiMitur ossc dn.r (ilijcc- pcrit.ilo friiar iii lioc. miindo; idoo soriindo

lioiios : (itianiin nii.i cst (>\ Ikm- (jiiod poiiiL inalii [irovonicnlia ipsi stiilto ot in

mnlti Jnsli viiifnlniiiihersilalihns snl»(li. rcltns el iii [xjrs »n;i, dic(5iis : Cttjus mfs-

St'(l liiiiic oltjctlioiicin solvcro visns cst .svv// /<////r//V7/s- rr>//tt'(/<?/ ; fnMpicntor oniin

por lioo (piod lioininos ostoiidit osso faci- JioniiiKis stnlli, divitiis abnndanLos, paii-

los ad poccandiiin. Socnnda oltjoclio ost, poros oppriinnnt; (pii plcrum'ino grava-

qtiod ali(pii ini(pii in Ikk; mniido pntsp^;- iniiia siislinoro iion valontos, quasi qua-

rantur. ("■nicoiiso^piontor satisfacoro iiiton- dain iioc(!ssitalo ad rapionda hoim divitiim

dit por lioc (piod [irospcritas oornin in co^'-iinlur : ct qniii talos lioininos (loli-

maliiin ipsttrnin ri'dnii(iat ; nndo dicil : tios(! vivonlos soloiil pcr vita; divilias aiii-

Eyo vidi stii/lur/i, \dosi lioininoin in divi- ini vigorora amittere, ct imljollos osse,

tiis supcrliicntom, /i/fnn radice, idcst fir- do facili a pauporibus bellicosis destru-

matiim iii |tr(tsitoritalo hujus muiidi, iil niitiir : uude scqiiitur : Et ipsum rapiet

vidoliiitnr ; sod ejiis prospcritaloin iion urmufus, quasi absquc omni resistcnlia :

approltavi : (|uiniinino nuiledi.ri pulchri- ot ul (juod dixeral do mcsse, gcneraliter

tut/iui ejuss/utim. l lii coiisid(Uiiii(lnm est, inloiligatur, siibjungit : Et /)i/>ent sitien-

quod loquitur do liomino sub mclapliora tes divitias ejus, idcst homines cupidi.

arhoris : cujus eiiim radi.K fiicrit lirma, Ucmotis orgo pnedictis objcctionibus,

pnlchritudincm habot iii ramis ct fructi- rinalitor ralioncm inducit ad probaiidum

bus. Comparat crgo prospcritatom homi- priiicipalom intontionem, scilicei quod

nis in divitiis lirin;iti [nilchritiidini arbo- advorsitatesin hocmundo non proveiiiant

ris. (|uam malcdicit ; idcsl m;ilain esso alicui iiisi pro pcccato ; et est lalis : Qua*-

pronuiiliat cl iKtcivam, s^icunduin illud cnmijnc fiunt in tcrra, cx propriis et do-

EccAcs. \, i'2 : Est et a/iff i/i/ir//iitas pessi- tciminatis causis provcniunt : si ergo

yna, (juu//i viili sud so/e : divitix co/iser- adversitalcs hujus mundi alicui acciduiit,

vatxi/i ma/u//ido//ii/iisui. kA{\\i\\{A\\{cm: hoc habot dctcrminatam causam, qnae

Stati/n, ut oslondat so de liac seutontia luilla alia videtur cssc nisi peccatum. lloc

nullatenus diibiliire. Ouod aulom mala o.\ est crgo quod dicit : \i/ii/ i/i terra si/ie

prospcritatt! sliilli pidvoiii;int, osteiidit f^/</,s'rt //7; vidcmns onim omuos enoctus

priino (juiuitiim ad lilios : froqncnlcr oiiim ox dctcrminatis causis proccdore : ex quo

conliugit (piod qnaiido ;iliqnis divos ct quasi coucludens subdit : JE^/^/e /<?^mo no;^

potens tilios sine discipiiiia uutrit, quod orietur do/or : et est metaphorica locu-

propriuin cst ^ltilti, lilii ejus iii mulla tio : quiodam euim hcrbai sine semiue

pericula incidiiiit : ot quandoquc quidem producuntiir : de quibus dicitur, quod

proptor odia (pKT iii so coiicilaut, absque cas humus spoiitc profert. Quidquid ergo

judicio perimuntur, vel oliam dum ipsi sinc causa propria videtur contingere,

sibi non cavent inordinato delcctamcnto quasi sine scmine per quamdam simili-

utentes, vitam amittuut ; ct quantum ad tudincm metaphorice potest dici, quod

hoc dicit : Lo/if/e fie/it /i/ii ejus a sa/ute : oritur de humo. Dolor autem, idest ad-

quandoque voro dum calumnias et iuju- versitas, nou orietur de humo, idest non

rias aliis iiifcrunt, coiam Judicibus convc- est siue causa : quod autcm dixerat : \i/n/

niuntur', ct ibi condciniianttir ; ct quan- i/i terra si/ie causa /it, cx hoc pra^cipue

tum ad lioc dicit : Et co/iterentur i/i porta ; rcdditur manifcstum, quod omnia habent

idest per sentontias judicum : uain judi- dispositionem uaturalem, congruam pro-

ces oliin in portis sodcro solehant : et pria3 operationi : ex quo apparet, quod

quia homines stulti iu prospcritatibus dispositiones uiiturale» rerum non sunt

nullura dubitiiiit ofrondcre, in advcrsitati- siuc (^ausa, scd propter determiuatum

bus noii invciiiniit adjntonnn; idco sub- tiiicm ; ct ideo dicit : Uomo ad /abo/'c//i

dit : Et /lo/i erit qui erual. Scd quia pos- jiascitur, eiavis advo/atu//i : mauifestum

set aliquis dicere : Non curo quidquid ost enim, quod quia proprius motus quera

accidat filiis meis, duommodo ego pros- natura avis requii-ebat, est volatus, ideo

' Al. : « couveuiuul. > •

CAPUT V

37

oportuit avem habere ex sua natura ins- trumenta congrua ad volandum, et alas et ponnas : homo vero, qui rationem ha- bebat, pcr quam proprio liibore posset sibi omnia necessariaadjuvamentaacqui- rere, naturaliter produclus est absque

omnibus adjuvamentis, quae natura aliis animalibus dedit : scilicet absquc tegu- mcnto, absrjue armis, et aliis Imjusmodi, qua' sibi proprio labore parare poterat ex industria ratioiiis.

LECTIO II

Quamobrera ego deprecabor Domiuuai, et aJ Deum iiouam eloiiuiuui uicum; qui lacit magua ct inscrutabilia et mirahilia al)sque uumero ; qui dat pluviaui super faciem tcrrEC, et irrigat aquis uui- versa ; qui ponit iiumiles iu sublime, et m;ereutes erigit sospitate ; qui dissipat cogitationcs maliguo- rum, ne possiut implcrc manus eorum (piod cn>- perant ; qui apprehendit sapientes iu astutia eorum, et consilium pravorum dissipat. Pcr dicm iucurrent tcneltras; ct ([uasi in uocte sic palpa])unt in mcridie. Porro salvum faciet egenum a gladio oris eorum, ct de raanu violeuli paupcrem. El crit egeno spes ; iniquitas autem contrahct os suum.

Quia Elipbaz proposuerat omnia qiue in terris sunt determinatam cautiam Ivda berc, cl hoc probavcrat pcr lioc quod r(!S ualuralcs apparebaut esse disposita^ prop- tcr fmcm ; hoc autcm, scilicet quod rcs nalurales suntproplcr finem, potissimiim argumcntum est ad ostcndcndum mun- diun rcgi divina providontia, ct noii omnia agi forluito : idcirco Elipiiaz stalim 63^ praunissis conchidit dc rcgimino divi- naJ providcntiie. Scicudum est autcm quod, divina providentia sublata, oratio- nis fructus tollitur, ct cognitio Dei circa rcs Inimanas : qua' tamiui noccssc cst poncrc ci qui rcgimun [)roviilciitia' concc dit; ct idco Kliphaz conchidcns dicit : 1^.\ quo omniaqna; in lerrahmit suiitproptcr fmcm, ncccssc est concedcro rcgimcn providcntia',. Quaniohrctn eyo Jcprecahttr Donunnttt ; ([iiasi oriilidiu! friictuosa (5.\is- tentc, ulpolo Dco dispoiKMilc ros huina- nas ; ct ad Dcuni potuun c/ot/uiutti ttnnini, utpolc Dco cognoscenlo facta ol dicta ol cogilala huinaiui : ;i(l nijus conlirmatio- nem siibjungit ca ([ua', maxinio diviiiam providciitiam ostonihiiil. Ivsl aulom scicu- (hiin, (|ii()(l illi qiii [)ro\ idoiiliam nogaiit, oinuia ([ua' aj)j)aroiit iii robiis iniindi, ox uccpSiiU^l^U iialurujium causurum proyc

nirc dicunl, utpote cx necessitate caloris et frigoris, gravitatis et levitatis el alio- rum hujusmodi; idoo cx his potissime providentia divina manifostatur quorum ralio roddi non potcst cx hujusmodi ma- torialibus principiis : intcr quai unum est determinata magnitiido corporis hujus mundi : non enim potcst assignari ratio ox arujuo principio uaturali, quare sol ac luna aut terrasittanta' qiiaiititatis, et non niiijoris aut minoris ; undc nccesse cst diccrc, (|U(xl ista dis[)ositio ([uautitatum sit cx ordinationc alicujiis intollcclus; et hoc dcsiguat iu hoc quod dicit : Qui facit nuigtia; id est, qui rcs intcrmiuata mag- nitudinc dispoiiit, Ilursus, si omnia cx ncccssilatc [)riiicipiorijm uiiluralium pro- vciiircnt, cum |)riiui[)ia naliir;iliii sint nobis nolii, hiiborcmus viam ail inquircu- diun omiiiaqiiio iu hoc muiulo sunt : sunt autom ali([ua in hoc mundo, ad ([uorum cognilioiicin iiullii iiu[uisitiono possumus pervcuirc, utpotc subslaulia' spiritualos quot sinl, (iisliiiilia' slcllarum, ot alia hiijiisinodi : iiiulo miinircstiun cst non prooodoro oniniii o\ lu-cossilalo priucipio- runi uatuiiilium, sod ab aliquo superiori inlcllcctii rcs csse institulas : [iroptcr hoc addit : ICt inscrutahi/ia. Itoin ([iKodam suiit ([Uii! vidcmiis, ([uorum nUionom niillo iiiodo [)os.suiuus iissiguaro : [)ut;i (|iio(l stollio dis[ionuiilur socuiulum talom ligiiriim iii bac [liirlo ctoli, ot iu iilia so- cuiidum iiliiim : iiiulo luaiiifoslum ost, lioc iioii |)rov(Miiro ox [irincipiis iiiitiirali- luis, sod iib iili([Uo su[)oriori iutolloctu ; ot [)ro|)tor hocaddit : Etmirahi/ia : sic onim diirort iuscrutiibilo ol mirabilo. ([uod ius ciiitiibilo osl ([iiod liitot ot por(|iiiii non polosl : mirabilo est ijuod ipsum quidcm

38

l.N J(»U

npparot, sod rausa ojus pcrtiuiri uou po- t(\st. Scicnduui rst cti.uu (\\un\ ali(jui posuoruut (lispt»siti()ucm rcruui pcr (jucm- (Inui ordincui iMUU(Mi a Dco proccdcrc : utpoto quod a priuio uuo siuiplici prooo- dit taiitum uuus otVoctus primus, iu (pu) jam ali(iuid rompositiouis ot pluralitatis hal)otur : ot sic ox ipso procodnut duo vol tria. (ina* siuit adluic luinns siiui)li- cia ; ot si(' f^radatim, socundniu oos, pro- groditnr tota roruui mnititndo ; seruudum quam (luidora positiouoiu totins nuiversi dispositio nou est ex ordiuationc iutollec- tus divini, scd ox quadam uccessitatc uatura» : unde ad hano positiouom romo- vendam adjungit : Ahfnpto tnonero; vel quia absque ncco?sitatc ordiuis luiracralis res in se productte sunt ; vcl quia a Deo immcdiatc, ct nou ex ordinc numcri pro- ducta^ suut : quod praecipuc apparct in primo cndo, iu quo sunt plurima' stella^. Sic crgo Kliphaz ostcudil productionem rerum csse a Deo, et non ex necessitate natura?. Consequeutcr ostendit et rcrura factarum cursum divina providentia gu- bernari : et primo in rebus natnralibus, ex hoc quod res uaturalcs coutempcrata^ esso vidoutnr ad hominum ct aliorum animalium usum ; licet naturalis co^lorum ordo aliud rcquirere videatur. Si quis enim in elementis gravitatem et levitatera consideret, raanifestura cst naturahter terrara aqua^ subjacere, acri vcro aquara, aercra autcra igni : inveuinntur autera aliqua^ partcs terra3 discooperta^ ab aquis immediate aeri subjaccre : aliter enim ani- malia respirantia in terra vivere non possent : et rursus ne terra ab aquis dis- cooportasua siccitate infructuosa et iuha- bitabilis rcddcretur, dupliciter humccta- tur a Deo. Primo quidcm por phiviara, qua suporficios tcrra' iufuuditur ; ct qnau- tum ad hoc dicit : Qui dot pluviam supcr facicm terrx. Alio raodo quantura ad fontes, rivos et flnraina, qnibiis tcrra irri- gatur; quoruin principinm sub lerra ost, sicut pluvia^ in alto; ol (luantum ad hoc dicit : Et irritjnt or/uis utiiverso. Doinde cum dicit : Qui pnnit humilcs in sub/ime, operationcm providentia* etiam iu rebus humanisostondit. Et quidcm si res luiraa- na» cnrrcrcnt socnndum quod oarum dis- positio vidctur cxigere, uullum vidclicet

vol parvum in oisprovidontia'divina' vos- tiKiniu apparcrot ; scd rcbiis hiimanis alio luodo ciirrculibus, stulti (lui supc- rioros causas non consideraut, lioc casui et fortnn.o atlribnuut; ex quorum per- .sona Salomoii Kcclcs. ix, H, dicit : Vifii suh solc nec vc/ocium esse ctirsiim, nec fortium /)('//um, nec sapientium poiwm, nrc (/ortorum (/ivitios, tiec orti/icum f/ro- tiottt, scfi tettijtoris casutti iti omnihus. casum q Kliphaz autcm iu altiorcra causam rcfert hoc, scilicet iu provideutiamDci : et primo quantura ad oppressos, qui de iufirao elo- vantiir in alfnm ; ot quautnm ad hoc di- cit : Qui ponit liumi/rs, idcst dcjectos, iti suh/itne : ot (jui do dolore trausferuulur ad gaudium ; ct qnautum ad hoc dicit : Et mxrcntes erifjit sospitate. Secundo quautum ad oppriraentes, quorura duplex est gouns. Qiiidam euira raaxirae alios opprimiint por potcinliara ; ct qu.intum ad hoc dicit : Qui dissipat cofjitalitnws mo/ifjtiorutti ne possint ittip/ere tnatius eorwti (juf)d coepcratit; quia scilicct in ipsa operis prosecutione impediuuliir u Deo, ue uuqnam cogitationem possiut perduccre ad cncctum. Quidam vero por astutiam aliquos decipiuut ; et qnantiim ad hoc dicit : Qui apprchetidit sapientes iti astutia eorum ; inquautum scilicet oa qiia^ astute cogitant in contrariura propo- siti eorum cedit ; Et cotisi/ium pravorum dissipat : dura scilicet ea quaB ab eis sa- pientor consiliata videntur, aliquibus im- pedimentis supcrinductisad efTcctiira pcr- ducere uon possunt. Quandoque vero stulte cousiliata nou solum impediuntur in opere, sed etiam eorum mens obscu- ratur, ne in consiliando possint discornere meliora : unde subdit : Per diem iticur- rcnt tctiehras ; scilicet, in re manifcsta omnino qnid faciaut nesciunt : et quosi iti tiocte sic pa/pahunt in meridie ; idest, iu iis qua3 nullo modo suntdubia, sic du- bitaut, sicut in rcbus obscuris. Et quod hwc ex divina providcntia pranidcantur, subjungit utilitatom cx pra^missis prove- uicnlom : dnm cuim maliguorum aslu- tia impcditur, paupcrcs ab eorum dccep- tiouibusliberantur; ct hoc est quodsubdit : Porro sa/vum fociet crjetium a fj/adio oris ertrum : quia cuim sunt astuti iu malo, et blandis verbis et ftctis alios seducere

CAPIJT V

39

solent : quae quidcm verba in nocendo giadiocomparantur, sccundum illud Psal. Lvi, 3 : Lingua eorum gladlus acutus. Cum vcroopcrationesmalorura poteutnm impcdiuntur a Deo, manifcstnm cst ctiam (jnod pauperes salvantur : unde sequitur : Et de manu violenti pauperem. Et ex lioc duo sequuntur. Quorum unnm est, quod homines, qui ex se ipsis impotentcs sunt.

de divina potentia confldunt, tamquam Deo de rebus humanis cnrante : unde sul)dit : Et erit efjeno spes. Aliud est quod h(jniines potenles et iniqui se ipsos re- tnihunt, nc cx toto malignentur : unde sequifur : Iniquitas autem contrahet os suum : ne scilicct se cx toto effundat in perniciem aliorum.

LECTIO III

neatus homo qui corripitur a Douiiuo. Increpa- tionem Domiui ne reprobes : quia ipse vnlnerat ot niedotur ; percutit, et niauus cjus sanabunt. lu sex tril)ntationibus liberabit te, et in septinia non tanget te malnm. In fame eruet te morte, et in bello de manu gladii. A llagello lingu.T absconderis,*pt non tinicbis calamitateni, cum vcnerit. In vaslitate et faino ridebis, et bestias tcrne nou formidabis. Sed cnm lapidibus regionum pactum tuimi ; et liestiaj terrae pacificae erunt tibi. Et scies quod pacem habcat taberuaculum tuum, et visitans speciem tuam uun pec(;abis. Et scies, quoniam uadtipio.K erit semen luum, et progonies tua quasi herl)a terra?. Ingrcdieris iu abundantia sepulcrum, sicut infortur acervus tritici iu tempore suo. Ecce lioc ut investi- gamus ita esl : quod auditum meute pertracta.

Sicut supradictumest, EHphnzin supc- rioribus bcatum Job et impaticntia- ar- guebat et pra^sumptionis, super lioc(|uod se asserucrat innocentcm ; nnnc autem ab eo desperationem nilitur aufcrre, ex qua verlm illa provenire credidit, quil)us Job vitam suam fucrat detcstatns. Scicni- dum est autem (juod jirovi^hMitiam lam circa res naturalcs (luain circa i^cs iiuma- nas cssc asscru(;rat : iioc accipit tauuiuam notiim, quod omncs advcrsitates liomini- bus divino judicio iiiducantur ; scd (|ui- busdam ad ultimam cond^Mnnatioucm, (lui siint incorrigil)ih;s; (|uihus(lam aiitcm ad corrcctioncm, qui pcr a(lv(U"silat(!S (mikmi- (lantiir, (|U()S ass(!rit ("ssc hcatos, diccus : HealKs houio (jui corripitur a Dotniuo. Si cnim correptio ab homiiui salubris (\st ; (|iii tamcn pcrfccle scirc iiou poteslmcn suram et modiiin, s(M'iiu(Iiiiii ([uod possil css(! salubris corru|)lio, iioc est oinui[)o- tcns, ad mala scilicct rcmov(Mi(la, ct ad bona tribuenda : iniillo nuigis reputari

dehet salubris et felix Dei oranipotentis ct oinnia scientis corrcptio : ex qiia sen- tentia ad propositum conchidit dicens : Increpationcm Domini ?ie reprobes : qiiasi dicat : Licet haiu; adversitatera patiaris a Deo propter tiia peccata, tamen debes existimare quod hoc sit quasi quapdam Domini incrcpatio ad te corrigcndum : undc iion dcbcs hanc adversitatem intan- tum reprobare, quod propler hoc vitam tuam habeas odiosam. Et prtTdictorum caiisam suhjungit, dicens : Quia ipsevul- nerat, scilicet graviori adversitate, et medetur ; aufcrcndo mala et restitucndo bona; percutit, idest lcviori adversitato, et manus cjus, idcst opcrationcs ipsius, sanabunt, idcst liberahunt. Non cnim Eli[)haz eum qui corripitnr a Deo beatum asseruit proptcr futuram vitam (luam nou crcdchat, scd proptcr pra'scntem, in (jua [)ost c()rr('[)tioii(Mn liomo cx siq^radictis a Dco ohtincbat immunitatcm a malis ot ahuiulautiaii) hononim : iiiulc cons(M]ncn- ter subjungit dc iminiiuitatc a nialis, di- cens : In se.r tribahitionibus liberabit tc, cf i/i scptima non lanyrt lc ma/um : i\\ua (Miini sc[)t(Miaiio (li(Miim omne tcnipus agitiir, solct sc[)t(Miario iiiinuro uiiivcrsi- tas (lcsignaii : ul sil S(M1siis, quod ci ([111 a l)(»iniuo C(Mri|tilur, [lost (MiuMidatitMicm uulia uoccbil adv(M-sitas. VA (juia scciin- (hiin cjiis sciit(Miliani. (juaiito arK]iiis ma- L^^is fiKM-il luirgaliisa cul|)a, tanto miiius <Klv(M'sitat(MU |)atiliir iii ho(* miiiKlo, idco ilicit : /n srplinia non loutjcl Ir ma/um : ([iiasi aiilc cincndalionom liomo ab advor-

40

I.N Jnt;

sltnto non libt^rrftir : cum auffin inrii»it libornri,ati en taiif,'itiir, simI non opprimi- tnr. I)t'o iibiMaiitc ; post pcrrrrtam aiitcm litxMationom omiiiiio iioii taii.Lritnr : (|uoil qnidrm vornm ost (luantnm ad mtMif(3m, (pin> dnm (liHMn snnm in relins mnndanis (Mmstitnit, advorsitatibns mnndanis oppri- niitnr; lum aulom ab eis animnm snnm rovocans, amaro DtMim ctojxMit, tristatnr quidom in advtMsitatibus, sod iion oppri- mitur, (jnia spom siiam iion iiabol in mun- do : onm antcm totaiitor mnndum con- tompsorit, tnnc cam adversitates munda- nae vix tangunt. Non cst antem han; scntentia vera (inantnm ad corpns, sicnt Elipbaz oam intclioxit ; cum porrcctissimi viri iiitordum ^M-avissimas adversitalos patiantnr, secundum illiid Psalm. xliii, 22 : Propter te mortifkamur tota die : (|U(hI do Apostolis inducitnr.

Et quia soptcm tribnlafiones tetigerat, oas subsetinontor enumorat. Kst autem primaadvorsitas contravifam corporalem ejus qui patitur sublafioiiem uecossario- rum ; et quanfum ad hoc dicit : In fame cruet te de tnorte; quasi dicat : Pafieris quidem famem utpotc iucrepatus a Do- mino; sed ex boc nonpervonies ad mor- tem, Deo te liborauto ; ot ha'C est prima tribnlatio. 0<i^iii(loquo vero aiifortur vita corporisper violejitiam alicujus inforentis nocumontum ; et quantum ad hoc dicit : Et in bcllo de manu, idest potesfaf e, gladii\ quasi dicat : Supervcniet tibi bcllum, sed in pofesfate gladii non deduceris; et ha^c est secnnda tribulafio. Aufertur aufcm ot vlta corporalis per morfem naturalem ; sed hapc inter tribulationes iion computa- tur, cum iiatura hominis hoc requirat. Ouandoquo autem spirituab; periculiim cst contra famam homiiiis, qua; pertinet ad vitam civibim ; ot quantum ad hoc di- rit : A flayello iinr/ux absamderis. Dicitur antom flagoUum lingua' detractio gravifor iiifamantis, a quo tuiic bomo absconditnr, (inaudo facfa sua, do «]uibus possit infa- mari, latont dotrahontem ; et haRc est ter- tia frilinlafio. Ouandoijue antom ost ad- vorsilasex alitino ptM-icnlo genorali, qnod qiiidom imminot vol porsonis, vol robiis : porsonis (jnidom, nfpoto qiiando alicui palria' oxcrcitns liostmm snpervonif, per quem otiam contrahitnr vol inors vol

captivatio; et (inantnm ad hoc dicit : Et nofi /intfbis valamitalem, cum cp/)erit\ (piasi di( at : lii imininonti; calamitato ab liosfibiis tiia> pafiia^ tn non timebis; et ha'i. ost (jnarfa tribiilatio. Ucbn.s antem imminot commnno pcricnUim vel por ste- riIitat(Mn terrie, quod ost lempore famis, vol por aliquam devastationem fructnum ab hostibns ; et quantum ad ha'c duo di- cit : l/i fame et vastitate ridebis; idost abuudanfiam habebis, qna' crit tibi mate- ria gandii ; et sic tangit qniiitam et sox- tam tribulationem. Quandoque autem est adversitas ab impugnatione brutorum ani- malium, sive in communi, sive in particu- lari ; et quaufum ad hoc dicit : Bestias ter- rx non formidabis ; et haic vidotur esse scpfima tribulatio, in qua non tangit malum.

Post immnnitatem autem a malis po- nit abnudautiam in bonis : etprimo qnan- tuinad' forfilifatem terrarum, dicens : Sed ciun lapidibus regionum pactum tuum ; quasi dicat : Et etiam foiTio lapidoscO et sterilcs tibi aflereiit fructum, secundum illud Deut. xxxii, 13 : Ut sugeret mel de petra. Secundo quantnm ad animalia bruta ; et quantum ad hoc dicit : Et bes- tix terrep- erunt tibi pacificx \ idest, iion fo onoudent. Possent ct haec duo aliler expoiii : ut scilicot per lapidcs iutelli- gantur homines diiri et rudes, per bes- tias homines crndeles. Tertio qnantum ad bomines domesticos, cum dicit : Et scies quod pacem habeat tabernaculum tuum; idest, familia tua pacem babebit ad invicem. Quarfo specifiat quantum ad uxorem ; et quautum ad hoc dicit : Et visitans speciem tuam non peccabis ; quasi dicat : IJabebis uxorem honestam et paci- ficam, cum qua conversari poteris sine peccato. Quinto quantum ad lilios; unde dicit : Et scies quoniam multiplex erit semen tuum, et progenies tua quasi herba terrx ; idest, habcbis multos filios et ne- potes. Sexto quantnm ad pacificam et qnictam mortem ; ct quantum ad hoc dicif : Ingredieris in abundantia septil- crum; qnasi dicat, in bona prosperifate, non spolialus robns tnis : Sicut infertur acervus tritici in tempore suo ; (juasi non pra'Vontns intempe.stiva et subita morte. Ultimo qnidem approbaf ea quai supra

CAPUT VI

44

dixerat, dicens : Ecce fioc ut investigavi- miiltura r,of,Mtaret, euin reddidit atten- miisitaest. Kt quia oxistimabat Job ifa tuin (licons : Quod anditmn menie per- esse tristitia absorptum quod talia non tracta.

CAPUT SEXTUM

LECTIO I

Respondens aulem Joh (Uxit : Utiniiin apponde- renlur peccata mea quibus iram merui, et calami- tas quam patior, in statera. Quasi arena maris hffic •^ravior ap]iarerel : iin<le et verha nioa doloie simt plena : quia saf,'iltie Domiiii in me sunt, quarinu indij^natio ebihit siurilum meum ; et terrorcs l)o- mini militant contra me. Numquid rugict onaf^er cum habuerit herham ; aut mugiet hos cum ante prcesepe pleuum steterit? Aut jioterit comedi iu- pulsum, quod non est salc conditum ; aut polcst aliquis gustare quod gustatum affert mortem? AnimsD enim esurienti ctiam amara dulcia esse videntur. Qua; prius uolehat langere aniina mea, nunc pra; angustia cihi mei suid. Quis det ut vc- niat pelitio mea ; et quod expecto trihuat mihi Deus ; et qui ccnpit, ipse me conterat ; solvat ma- uum suaui, et succidat ine? Et li.rc milii sit conso- latio, ut aflligcns mc dolorc non (larcat ; nec con- tradicam sermoiiihus Sancti. Qute est enim forlitudo inea, ut sustincam, nut quis Unis mcus, ul patientcr agam? Ncc fortitudo lapidum forliludo mea, nec caro mea lEaea est.

Sicnt ex supcrioribus patot, Eliptiaz in lamento Job tria notavorat : dosperatio- nem (iiiidem, (jua^ videl)atur apparere |)roptor odium pra^scnlis vita; ; inipati(;n- tiam atil(Mn, sivo immoderatam trisfitiani, proptcr siispiria et f.'-cinitiis (juos sc pati diccbat ; [)ra'snniptionom vero, (piia se innocent(nn asscriujrat : et circa har tria totus superior Klipiiaz scrino vors;itiir; iii quo ad ostend^Midum, Job pcccato fuisso snbjeclum, et ideo advcrsa tolcrassc, pro- posuil intor cctcra fraf,Mlitaf(Mn condifio- nis linmana', cx qna iiullus jxitcst sc pra^- sumcn; immuiunn cssc a p(M'cato. Hinc crgo Job sumil sua' r(\sponsionis iniliiini: certum est oniin (HumI cn liaf^^^iiifato coii- ditionis liuniana' niillns lioino cst iminii- nis a peccato (piantunicuuKpic jusfus

appareat : sed tamen iii viris Justis non siint pcccata gravia et morfalia, sed sunt iii eis peccata levia ct vcnialia, ipia' cx ncglif^cntia et siirrcpfionc provcniuiit. Si autem hoc esset verum quod Elipliaz asserere nitebatur, qiiod propria? puMia» peccatorum essent adversitates pra?sentis vitai, homines paterentur, et proptcrgra- via peccata grav(?s,et proiitcr lcvia lcves; et sic viri justi nunquani gravibus advcr- sitatibus subjacercnt : (piod patet esse falsum. Hane ergo rationcm Job contra disputationcm Klipbaz proponit : imdo dicitur : Hespondois atitetn Jnb di.vit : Uti)tam appenderetitnr peccata mea, qui- bus iram nteriii ; (]iiasi dicat : Diccre non possmn, in mc uiilla cssc pcccata ; con- lido tanicn in me iion essc mortalia, scd venialia : si ergo pro pcccatis hnjusinodi irain, idost poMiam, a I)(<o merui, dt^buis- set saltcm iii slatera justitia' appcndi ca- lamitas ct pcccafiim, ut accniulum a-qua- lifaftnii uniim alfcri rcspoiulcrct. Scd ad- vcrsifas apparct luulto luajor ipso pcc- cato ; cl lioc cst quod subdit : (Juasi arena maris, idosl incomparabilifcr. A.rf, scilicct calaniilas, ijrarior apparrret. Si sonfcnfia Klipliaz cs.scf vcra, (luod adver- sitafcs in lu>c miiiulo inlliuMiiitur sohini sccuiidum pcccata, pn» ,Lrra\ ilms pcccatis b.crelici gravcs piciiHs siisliiuTcnl ; scd li.Tc sua scnl«Mitia noii ««st vcra, cnm ap- jiaical iniillos Kcclcratos, quontin pcccn- fis |ici i-afa .lnli comparata ipiasi niilla ciaiil, quasdam lcvcs advorsitnto.^ siisti-

i2

IN .lOlt

iwro. Kx lior atitfiu iillcriiis proreiiil ati exniSiiiKliim so n tristiliii (jii;im vfrliis exprcsscriil, (liciMis : rmlf rt nrhn nivtt plrua (Inlin-f suiit. t,Miiisi coiicIikUmkIo iii- fort, (jiiiii (lolor cx iidvtMsitiitis niii^Miitii- diiit» (Miisiihiiliir. Ciuisiuii aiitiMii doloris siiliJiiiiKil (liiplic(Mii : ciiiisatiir (Miim do- lor iiit(M(liim fx iis (|iui' alicinisjam piM-- p(»ssus csl ; iiit(Mdiim voro ox iis (iii.i' j^ati timct. Primo vv\:o assi^Miat cifiisam sui doloris ox iis (|ii;o ptMpossiis liiorat, di- ceus : Quid s(i(/ittx Domini in /ne siint. Iii tiiio ostoudit ex improviso so fuisso afflictum. .Naiu sagitta ox remolis et ex iuiproviso veuit ; ot ut ostoiidat ponMis- sioiiis matruiluiliiicm siihjuiigit : Qiiaruni indi(jnatio rhihit sj/irituni nicani ; idost me rcspiiiiro iiou pcrmisit ; sed totiilitcr (|uid(iiiid iii mo virium, aut cousohitiouis osse polenit siistiiHt. Doiudo osteudit cau- Siuu doloris ox ii.s quai pati timebat, di- cciis : Et tcrrores Dei mititant contra me. Soloiit eiiim afdicti ox spo luolioris status coiisolari : sod cum post afHictiouom ali- quis itcrum simiUa vel m;ijora timet, uuna vidotiir essecousolatio residua. Pos- set autem aliquis diccre : Causam quidem doloris hahes ; sed ox ea iu verha doloris proriimpero uou dohores. Coutra qua? res- poudot Job ex iis qua^ iu aliis auimalibus invcuimus : liomo enim aliis auimalihus similis est in uatura seusiliva : uude eaque ualuram sensitivam sequuatur, adsuut homiui, sicut et aliis auima- Hhus : quod autem uaturale est, non po- test totaliter vitiu-i. Iiivcuitur autem in aliis animanhiis, quod affliclioncm cordis ore exprimaut : ct hoc siguificat dicens : Numquid rurjiet onager, cum habuerit herham ; aut mufjiet hos, cum ante prse- sepc plenum stelerit? (juasi dicat : non. Rugit autcm onagcr, el mugit hos, cum necessario victu caruorint : iii quo appa- ret naturaie esse animaHbus quod intc- riorem afnictionem exprimant voce. Rur- sus aliquis dicere posset naturale esse quod dolor coucoptiis voce cxprimatur ; sod ad sapioiitom iiuu pcrfincre (luod ex quihusdaui causis tristitiam corde conci- piat, ut Stoici posiicriiiit. Scd hoc osten- dil .lob esse coulra luituram sensitivam.

-Nam .sonsus nou potost non rofugero id (liKid ost uociviim vol iiic(inv(Mii(Mis : el idco dicit : Aut /lotrrit comrdi insu/sum, (juod non cst salc roiidituni ? (piiisi dicat : iKiii : (jiiia vidot, quod hiijusmodi iusi- pidii uou conveniiint ad delectationcm giisliis; et similitor ea (jua* non suut de- h'ctiihiliii, nou pot(^sl cor hoiniiiis liben- tor acco[)taro, (;t multo miiius illa (juae sunt amara ot uoxia : iindo suhdit : Aut jjotcst alirjuis (justare qtiod (justatum af- fert mortem? quasi dicat : non. Et sicut hoc est impossibile in seusu exteriori, ita impossibile est quod ea qua^ per sensus extoriorcs apprehcndontur ut noxia, sine tristifiii rccipiantur : sed quia sapiens, H- cct trislifiam paliatur, cjus tamen ratio a fristifia uou absorhetur, sic Job', licet tristitiain pateretiir, t;imcn ei maxima inerat soHiciludo et timor, ut se contra trisfitiam tucretur, ne per tristitiam du- ccrotur in arKjiiod vifiosum ; quod ut vita- rcf, pr;ooptahat morfom, ct ad hoc expri- meudum dicit : Qux j)rius tangere nole- bat anima mea, nunc prae angustia cibi mei sunt ; quasi dicat : Ea quae prius ani- ma mea abhorrobat, nunc delectabiHter appefit ; et quae sint ista, ostendit, dicens : Quis det ut veniat j)etilio mea ? et ut hanc petitionem non ore teneat tantum, sed efiam ex iutimo corde proponere osten- datur, subjungit : Et quod expecto, tin- buat mihi Deus ? Et quae sit ista petitio ostendit, subdens : Et qui coepit, sciHcet mc affligere , ipse me conterat , per mortem ; et hoc est quod subdit : Solvat ?nanum suam, ct siiccidat me. Manum Dei dicit potentiam divinam, qua ipsum Deus afflixerat : quae quidem manus quo- dammodo Hgata videtur divina voluntate, dum per misericordiam affligere desistit ; solvitur autem quodammodo, dum ad fincm occisionis percussio divina perdu- citur. Et quia dixerat, ca quae prius tan- gere nolebat, nunc cibos suos esse, os- tendit quomodo hoc sit intcHigendum : quia sciHcet mors quae sibi fuerat horri- biHs, nunc efTccta est dulcis : unde sub- dit : Et hoc mihi sit corisolatio, ut offU- gcns me dolore, sciHcet Deus, nonparcat; idest nou retrahat manum suam, sed me

• Al. : « sicut Job, qui. »

CAPUT VI

43

ad mortem peiducat : et quare hoc optet, ostendit per id (luod suhdit ; Nec contra- dicam sermonlhm Sancti, idest Dei ; hoc est, ejus judiciis sanctis, quihus me af- flixit : timebat enim Job, ne per afflic- tiones multas ad impaticntiam deducere- tur, ita quod ratio tristitiam reprimere non posset. Impatientia? autem ralio est, cum ratio alicujus adeo a tristitia dedu- citur quod divinis judiciis contradicat : si vero aliquis tristitiam quidem patiatur secundum sensualem' partem, sed^ ratio divinae voluntati sc conformct, non est impatientiae defectus : et sic falso Eliphaz arguebat Job, ubi dixerat : Nunc autem venit super tc plarja, et defecisti. Licet enim tristaretur, non tamen defec(uat. Deinde assignat rationem de propria fragilitatc, quarc timebat nc ad hoc per- ducerctur ut contradiceret sermonihus Sancti ; hujusmodi enim timor ex duphci causa posset tohi : primo (|uidem, si tanta esset sibi rationis fortitudo ut nullo modo superari posset, sicut est in ihis in quibus est hberum arbitrium per gra- tiam confirmatum : sed hanc fortitudinem in se non sentiebat ; unde dicit : Qux est enim fortitudo mea, ut sustineam ? scih- cet tot tribulationes. Sccundo, si tribula-

tiones et tristitias aliquo brevi tempore tolorare oporteret : et ideo hoc ad remo- vcndum, adjungit : Aut c/uis finis meus, ut patioitcr (Kjam ? (juasi dicat : Quis terminus tribulationibus meispositus est, ut us(iuc ad ilhim expectans, possim prae- sumere me patientiam servaturum? Et ad horum expositionem siitijungit, di- cens : Nec fortitudo lapidum fortitudo mea ; fortitudo enim lapidis sine sensu est, fortitudo autem liominis cst cum sensu eorum qua noxia sunt ; propter quod subdit : Nec caro mea penea est; idest sine sensu : quia quanttimcumque ratio mortalis hominis fortis sit, necesse est (]uod ex parte cariiis expcriatur sen- sum doloris ; et per hoc excluditur iucre- patio Khphaz, qui tristitia* beatum Job argucbat. Etsi enim incsset beato Job for- titudo mentis, adcrat tamen ex parte car- nis sensus doloris, qucm tristitia seque- batur. Simililcr ctiam pcr lu»c coiifutaliir opinio Stoicorum, dicentium sapienteiu non tristari : cujus opinionis Klipliuz fuisse vidcbatiir. Beatus autem Job hoc defeudcre intcndit, quod sapiens tristatur quidcm, sed ad hoc studet pcr rationem ut ad inconvcnicns non dcducatur : quod etiam l*eripatetici posuerunt.

LECTIO II

Ecce non est anxilium niilii in nie ; cl necessarii quoque mci recesserunl a nie. Qui tollil ah aniici) 8U0 niisericonliam, timorein Domini dcrcliniiiiit. Fratres niei praHcricrimt nic, sicul torrcns (|ui raplim traiisil iii coiivalliltus. (,)iii limciil |iniiiiaiii, irruet siijier cos nix. Temiiorc ([110 riierint dissiiiali, pcriliunt ; et ut iucalueriut, solvcntur de loco suo. involnta! siint scmilie frrcssiiiim cnriiiii : iimlnila- bunl in vacuum ct pcriimnt. Coiisidcrale scmilas Tliemam, iliuera Salia ; et cxpeclatc paiilispcr. Coiifusi sunt, ([uia speravi. Veneriint quonuc usque ad me, et iuidorc cooperti sunt. Nuiu'. venistis, et inodo vidcid.cs pla^aiii mcam limclis. Niiiiupiid dixi : Allcrlc milii, ct di' siilislaiilia vi-slra dinialc mihi? Vel, libenito mo de maiiii hostis, el de manii robustoriim criiile ine ? Docele nie, ct cm» lacidio ; ct si ipiid liiilc i;.{iioravi, iiislniitc mc. (^hiare delraxistis scriiKHiiliiih vcritalis, iiiiii c vohis milliis sit ipii possit iirgiicrc me? .\il iiu rcpaiidmii laiiluni cloipiia concinnatis, at in ventiim vcrha profcrtis. SiipiT pupilhim irniilis : cl subvcrlere iiiliiiiini

amicuin veslrum. Vcriimlainen (juod cii>pislis, explelc. i»ra>hcle aurcm, »'l vidclc au mcntiar. Ucsiioii(h'tc, ohsccro, ahsipie conlcntione ; ct lo- (piciitcs id (|uod justiim est, jiiilicale. Kl uuD iiive- iiictis iii Hii^nia mca iniiiuilatiMii, ncc iii fancibus nicis .•iliiltilia |icrsoiialiil.

Oslcudcrat .loh iu prn'Codcnti!)US, so ratiouahililcr ddlorcni sciisissc, ct vcrha (Idloiis protulissc, scd dolorc iioii cssi» ab- sorptuin pfoplrr ca (pia' passiis crat. Sod (piia iiilcrdiiiu lioiuo, liccl ali(|iia advcrsa patialiir, il;i .sc siin cl aruMio aiixilio ct solalio roiilra advcr.^^a liicliir, iil vel par- viiui vtl iiiilliiin iiidr dolorcm ((mripial ; viill osliMidiMt' hcaliis .Idh sr htijiismodi rcmcdiis (!sso (icslituUiin, iil cx hoc .»p-

' Al. : << rationalem. »

> Al. : n »i- »

41

i\ .10 n

puroat ovidentius, so nitiunahililor verba dolori.s protiilisse. Kt priim» (luidein os- tcndit se pra'<litlis reinediis <l('stilnliiin esse ex parle sua, euin ilicil : Hccc /nj/i est aiAii/in//i //li/i/ i/i ///r. I'.tsi euiin boiia cjus aliiiualiter (lirei>ta ruissent, posset hoc absquo Iristitia tolerare, si so posset adjuvaro ad reeuperan<liiin liona amissa, et ad vindieandnm injiiriain illatam ; sed lioc nou poteraf, omnibiis diviliis, (iliis^ ot proprii eorporis sanitah? deslitiilus. Ilursus multa per nos ipsos non possu- mus, qua» possuraus per amicos ; et ideo Joh secundo ostendit so eliam auxilio amieorum destitutum csso cum dicit : Ne- (essarii quofjac inei, idesl familiares et domcstici, /'ccessc/'unt a //le : ol quod hoc uon sine cnlpa illorum sit, ostcndil, sululeiis : Qui to//it ab amico suo mise- rico/'ili(ini, scilicet in temporo miscria', W/Kjjem Do//iini <le/'e/inquit, idest revcron- tiara quam debet habero ad Deum, prop- ter quem, ot in (luo proximiis diligoudus est : Qui /lo/i di/ic/it fi'at/-e//i sut(//i (/uc/n videt, Deum gue/n /lo/i videt c/uonu/do /lo- test di/igere? ut dicitur Joan. Kpistol. i, capitul. IV, 20. Deinde ostoiidit, sc oliam a cousauj^aiincis csse derelictum, diccus : Fratres 7/iei, idcst consanguinoi mel^prx- terirru/tt 7/te. Loquitur ad similitudinom simul in via inced(!ntium, ac si uiio ca- dente in foveam, alii iiihilominus prwco- dant, 00 diraisso. Et qnidem aliqualitcr excusabiles ossont, si postquam aliijuo terapore auxilium tulisseut, dimisissont, vel proptor ta-dium, vcl propter dcspera- tionem adjuvandi. Kt idco, ut inoxcnsa- biles sint, ostondit sc statim ot subito a^) eis esse dosertum ; quod significat, cum subdit : Sicut torre/is qui raptit/i trn/isit in conva//ibtis, qui velocissime movetur. Et ne lioc se impune focisse crcdant, sub- jungit : Qui tit/tct pruinat/i, irruet su/^er eum nix ; quasi dicat : Qui proptcr timo- rcm miuoris periculi, a justitia ct mise- ricordia disccdit, in majora pericula de- ducetur : nnde ct fratres Job qui eum pra'terierunt, compati nolentos, ipsi tris- titiam iii propriis persouis siiis siistino- bunt ; et <juod eorum pericula futura sint sine reraedio, osteudit, subdons : Tei/i- pore quo furri/it disstpati, idest temporo quo incurrent aliqua pericula, peri^n/it,

scilicel tofaliter ; rt ut i/tca/ueri/it soiveii- tur de loco stto. Lociuitur sub metaphora nivis de ([ua fo(<irat meutionem ; (Hia; ciiin multum (Irmala fuorit per cougola- tioiiem, nou slatim a propria solis cale- factione dissolvitur; sod cum iion est con- golata, statim ad radium solis dissolvitur et (luit. Hoc est orgo (juod dicit : Ut in- ca/ueri/it soivc/itur de /oco suo ; ide.st, sta- tim ad primiim iinp(Uum adversitatis, qiiasi cujusdam caloris, tota eorum pros- peritas dissolvetur. Uude dicit : Involutse su/tt semitoe gressuum eorum. IUud ouim quod involvitur, in se ipsum quadam tor- tuositate redit. lllorum quidem semitai involuta' siint, qui in consanguineis et amicis uiliil nisi pj-opriam utilitatem quaj- / runt : proptcr hoc, in tempore prosp^- rilatis amicitiam simulaut, sed in tem- Pjore adversitatis dcreHnquuiit. Sed ho- mines qui fraiidulenter propriam utilita- tcm quH'runf, plerumqiic a sua spe de- ficiuiit ; ct ideo subdit : A/nbu/abu/it in vrctium : timc enim aliqui in vacuum ambularo dicuntur, quaudo a finc ambu- lationis deficiuiit ; et non sohim eorum spcs evacuabitur, sed etiam contrarium eis accidet : uude soquitur : Et /jei^ibutit ; idost totahtor destruentur. Sic ergo, cum Job nequo in scipso nec in doracs- ticis ncc in consanguiucis auxilium ha- bcret, non immerito doloris verba protu- lerat. Consequenter ostendit, quod nec in ahis amicis : tinde dicit : Co7isiderate se/ziitas T/te/nam, iti/iera Saba ; in quibus regioiiibus maxime vidobatur habuisse amicos : nam et Eliphaz de Themam ve- uerat, et expectate patdisper, considera/i- tes scilicet, utrum aliqui per has vias veniant, ad auxilium mihi ferendum ; et hoc non videbitis, quia co/ifusi su/it, sci- licet veniro ad me, quia speravi, idesl, quia tempus erat in quo ab eis auxilium sperare dobebam : homiiies enim qui auxi- liari nolunt, confunduutur visitare illos a quibus existimant sibi rationabiliter posse poti aiixilium ; voucrunt quoque aliqui, qui scilicct iioii milii dedorunt auxilinm, cum cognoscercnt se debere ; ncc cst mi- rum dc aliis, cum otiam vos, qui sapien- tioros vidcmini, in hoc deticiatis. Unde subdit : Nttnc ve/iistis, et modo videntes p/aga7/i 77ieam timeti,s : u§ (qrtp s^ilicet

cAm VI

4S

oporteat vos mihi auxilium ferrc. Scd non fiat inde dcteriur, sed raelior. Sed si

non timeatis, quia in nuUo auxilium ve.s- alifjuis eo tempore aliqiiem reprehendere

trum requisivi, ncc rcquiro a vobis ut vcHt, quo consternatus aiiimo, et ad iram

subveniatis mihiin denariis. IIoc cst quod dispositus est, vidctur non vcllc corrcc-

dicit : Numquid dixi : Afferte mihi,(it de tioiiem, scd subvcrsioncm. Kt ideo dicit,

substcmtia vestra donate mihi? Nec petii Super pupillvm irruitis, et subvertere tiiti-

a vobis auxilium in bcllo oonlra hostes ; mini amicum vestrum. Seipsum pupillum

et hoc est quod subdit : Liberate me de manuhostis, et demanu robustorumermte me. Ncc pctii a vobis auxiHum doctrina^; et hoc est quod dicit : Numquid dixi : Docete me ? scilicct in speculativis, et ego tacebo ; et si quid forte ifjnoravi, instruite me^ sciHcet in agendis. Ncc solum vos mihi auxilium non praebetis : sed etiam quantum in vobis est, me verbis affligi- tis : et hoc est (juod subdit : Qitare de- traxistis sermonibus veritatis? quos scili- cet primo protuii in mea lamcntatione.

nominat, quia in tristitia positus, omni auxiHo dcstitutus erat : et ne quis pula- ret (juod lioc (Hoerct timcns contcndcro cum cis, quasi dc veritate suie scntcntiae et Justitia su,p causa; non pra^sumeret, subjungit : Verumtamen quod cw/jistis, cxplete ; ut sciiicet ex mutua dispositione veritas elucescat : unde subdit : Pricbete aurem, idcst, auscultate, et videte, idest considcratc, an mentiar. IIoc est enira primum impedimcntum vcritatis inve- nicndie per disputalioncm, cura arK|uis

quam KHphaz reprehendcrc visus est, ut ea quae ab advcrsario dicuntur, audire

dictum est. Et ut ha?c detractio inexcusa- bilis ostendatur, excludit orania illa qui- bus aH((uis reprehensor a detractione po- test excusari. Quorum primum est, cum aliquis majoris auctoritatis alium pro culpa reprehcndit : et hoc excludit, di- cens : Cum in vobts nullus sit qui possit arguere me. Secundura est, cura aliquis

non vult. Secundum impcdimentura esl, cum ad audita clamose et contumelioso rcspondet ; et ad hocremovcndum dicit : liespondete, obsecro, absque vnntcntione. Est cnim contcntio (ut Ambrosius dicit) « impugnatio veritalis cum confidcntia cla- moris. » Tertium impcdimentnm cst, cum aHquis iu disputationc nou iulcndit ad

contra aliquem vcrba dura profert adejus vcritatem, sed ad victoriam el gloriam,

utilitatcni, ct non ad ipsum exaccrban- dum ; et hoc est quod subdit : Ad incre- pandum tantum^ et non ad utililatcm, eloquia concinnatis, idcst sludiosc compo- nitis, ut nou vidcantur lcvitcr esse dicta. Tertiura est, cura aliquis verba qua- pro- fert contra ali^iucm cfficacibus ralionihus raunit ; et hoc reraovel, diccns : Et in ventum verba profertis ; quasi dical : V(!rba vcslra inania sunt, nullum rubur ralionis liabcnlia. Quarlura csl, cuni .ili- quis aruiuoni reprchendit eo tcraporc, ct in illo slatu in quo pra'surai potest quod

nt accidil in dispulMlionibus liligiosi.s ct sophisticis ; et (luanlum ad Ikjc dicit : Et ioquentes id quod justum est, judicatc ; ut scilicct coiu-cdatls ca (pia' vobis vidcn- tur vera, ct ncgetis (lua- vidcntur falsa : et si hoc feccrilis, Non invcnivtis in lin- gua mea iniquitatem, scilicct ali(jnid con- tra juslifiara (pia' dcbctur proximo, uec in faucibus mris stultitia pcrsouabit, sci- Hcct aH(iui(l C(»ntra sapicntiam, (lua rccto sciililur dc Dco. Iiilcudcbal cnim circa (iivina cl cir«'a liuniana, cl dcfcndcrc ct piobare vcrilalcra.

u\

IN .TOll

C A P 11 T S E P T I M U M

LKCTIO I

Mililift est viln homiiiis suiut lcrram, ot siiiil tlies merconorii dies ejus. Sieut eervus desiiler.il umbrain, el sicul uierceuarius imestolatur lineui operis sui ; sie et cjio liuhui menses vacuos, el noctes Inlioriosas enumcrfivi milii. Si ilormicro, dicum : yuaudo eonsurgam .' Et rursum exiicctabo vesperam ; et rejilebor doloribus usque ad tene- bras.

Elipliaz iii superioribns volcns beatum Job a (lospcratioue rcmovere, ei qiiam- «iam tcrreiiam bcatitiulincm repromiso- rat, si incrcpatioiicm Domini non rcpro- barct. Untlc bcatiis Job postqiiam tristitiaB sua' rationabilcs caiisas ostcndit, vult ul- terius ostcndcre pranlicfam CDUsolatio- nem Elipbaz ex repromissione terrcnao felicitatis esse incongruam. Et primo Iioc ostendit ex conditione pra:>.sentis vitae ; postmodnm vero id ostendet ex sua pro- pria conditione. Circa conditiones vcro pi\Tsontis vita*, diversa fuit bominum sentcntia : qnidam cnim posucrnnt in bac vita ulliinam fclicitatcm esse ; et banc sententiam videtur scqui Elipbaz : ibi enim est ultimus finis bominis, ubi expectat finalcm rctribntioncm pro bonis ant malis : nnde si in bac vita bomo re- muncratiir a Dco pro benc actis, et puni- tur pro malis, nt Klipbaz vidcbatur asse- rere, consoquens vidcturquod in Iiacvita sit ultimns hominis finis. Ilanc antem senlentiam intcndit Job reprobare : et vnlt ostendere quod praisens vita bo- ininis non babet in se iiltimum fiucm, sed comparatur ad ipsum sicut mo- tiis ad quictem et via ad tcrminum ; el ideo comparat eam illis statibus bo- minnm ([ui tcndiint ad aliqnem finem, scilicct statui militum, quia militando ad virtoriam tendiint ; et boc est quod di- cit : Militmcst rita Itimiinis super terram\

ac si dicat : Vita pra^scns, qua siipcr tcr- ram vivimus, non est sicut status victo- ria', scd sicut statiis militia'. Comparat etiam eam statui mcrcenariorum ; et Iioc est quod subdit : Et sicut mercenarii dies cjus ; scilicet bominis super terram vi- ventis. Comparat aiitcm praisentem vitain bis duobiis statibns propler diio qiKc ira- minent bomini in pra^scnti vita ; ut sci- licet resislat impedimcntis et nocivis, et proptcr boc comparavit militia} ; et ut operetur utilia ad finem, ct propter hoc comparavit mcrcenario. Ex utroque au- tem cxcmplo datur intelligi pra'seiis vita diviuiE providentiae subdi : nam milites sub duce militant, et mercenarii a palrono opcris mercedem expectant. Satis etiam in bis duobus exemplis apparet falsitas sententia" quam Elipbaz dercndebat. Ma- nifestum est ciiim quod dux exercitus streniiis militibus non parcit, pcriculis aut laboribus ; sed sccundum qnod mili- tiai ratio exigit, interdum eos et majori- buslaboribus, et majoribus periculis expo- nit ; sed post victoriam adeptam magis strenuos plus honorat : sic et paterfami- lias melioribus mcrcenariis majores labo- rcs commitlit, sed in tcmpore mercedis eis majoia munera largitur : unde nec divina providentia hoc babet, ut bonos magis ab adversitatibus et vitaei praisentis laboribus eximat, sed quod in fine eos magis remuncrct. Quia ergo ex bis Eli- pbaz sentcntia tota subriiitur, ad corura confirmationcm Job intendit, et eam ef- ficaci ratione demonstrat. Manifestum est enim quod quaelibet res adepto ultimo fine quiescit : unde necesse est quod cum ipsa voluntas Iiumana ultimum finem consecuta fuerit, in illo quiescat, et ul-

CAPUT VII

47

terius ad alia desideranda non moveatur ; se ; ut pote in quibus perfeetioiiem fina-

hoc autem contrarium in praesenti vita lem adeptus non eram ; et noctes, depu-

experimur : nam semper homo quasi non tatas quieti contra afflictiones, lahorio-

contentus pra^seutibus, futura desiderat. sas numernm milii ; idest, rcputavi ac si

Unde manifestum est, in hac vita ulli- cssont laboriosa', inquantum in eis retar-

mum finem non esse, sed hanc vitam ad dabar a prosecutionc fiuis. Quomodo au-

ahum finem ordinari, sicut ordinntnr mi- tem habuerit mcnses vacuos et noctes

htia ad victoriam, et dies mercenarii ad laboriosas, exponit subdens : 5<V/or/w«>ro;

mercedem. idest, cum fuerit tcmpus dormiendi de

Sciendum est autem quod in prsesenti nocte, dicam: Qiiando consur(/am? exop-

vita praescntia non sufficiunt, sed deside- tans diem, El rursum, facto die, expecta-

rium tendit in futura propter duo, scilicet propter afflictiones praesentis vitap, et

bo vesperam; sic semper in futurum per desidcriiini tendcus; et boc (luidcm est

propter hoc inducit exemphim auimalis commnne omni liouiiiii viveuli super tor-

desidorantis umbram, dicens : Sicut ccr- ram ; sod plus et miuus hoc seutiunt lio-

vus^ ab aestu affiictus, desiderat umbram, minos, secuudum ([uod ma^'is aut minus

qua rcfrigeretur : et propter defectum gaudiis ajit trisfitiis aftloiuntur : nam (jui

perfccti boni et finalis, quod bic non ha-

betur ; et ideo ponit exemphim de mcr-

cenario, dicens : Et sicut mercenarius

praistolatur finem operis sui. Perfectum

enim bonum est hominis finis, Sic et ego

habui menses vacuos ; idest, reputavi

menses praeteritos mihl vacuos praetcriis-

in {.jraudio ost, minus corisidorat fiiturum, plus aufom qui iii tristitia ; ot iiic(» ut hoc dosidorium Job iii sc ossso vobomons ostcndat, subjuu^nt : Et replebor dolori- bus usque ad tenebras : proptoi- quos do- loros pra^scns tompus si <!st mibi ta*dio- sum, futiirum magis dcsidero.

LECTIO II

liKliila est caro nui.i iiulrciliii*; ; d sordiljus pulvcris culis nita aruit, ct coiitracta esl. Dies inei velocius trausipriuiit ([uaiii a tcNciiti' tela siiccidi- lur; et consumpti suut absciue nlla spc. .Meiucnlo quia ventus est vita inea, et nou revertetur oculus uieus, nt videat houa ; ui!c aspicict lue visus lio- niinis. Ocuiii tui in inc, ct non siilisistani. Siciit consuniitiir nnbes et pertransit ; sic (lui (lesceiulil nd inferos, non asceudct, nec revertetur ultra iii doniuni snani, iieiine co^noscet euui ainplins lociis ejus.

Ostond(!rat siipra Ix^itiis .lob, cousola- tiouem l-Mipbaz cx ju-ouiissioiie fclicitatis in vita tcrrcna ' fuisse incptain, ex fi;e- nerali conditiouo vitic honiiuis supor terram ; nunc autem inlcndit ostcudoro, eamdem cousolationcin iucptaiu csso ex sua propria conditiono ; et proponif diio, qua^ impodiuut ipsuui oxpcctaic [irosp^^ ritatom siipcr torraiu : (|uonnn priiuiim est inlirniilas corporis quaiu iiatiobaliir :

liomini enim f;ravi iutirmitato detonto nil polost (•(Uitingoro (pi(ul oiiui iii bac vita facial csse fclicom : ot idoo dicit. Indiita est caro inea piitreiline ; (piasi di- cat : Uiidi(iiio (•or[)iis uioiiiu ciiciimda- liim ost [mtrodiiio, sicut coi|)iis circuin- dafiir vcstiuuMito : ot <|uia vulnora in principio ciirafa ad sanitatoiu |)orvc- niiint, ostoiidif vuliioia siia os.so noi,'lec- la : xwuW dicit : Et sordibus jiulveris : noii cuim crauf dobito iiiodo cnrafa, (jiiia (ad littoraui) in stor(|uilinio jacobat, iit supra dictiim ost. Kx[)octafur anfom sa- iiitas vuliicrum, (»fiaiusi viiliiora siiif no- glccta. ([uando uafura ost forfis ; scd iu •lob cfiam vijj^or uafnia' dofocorat : uiido dicit : Cufis mea aruit rt cnntractn est ; ([iiiii liuiuor iiafiiralis jam coiisum[)tus osl, v(d pro[)tor som>ctiit(Mn, vcl [iioptor iulirinitalciii : iindo iion videlur locus iil

' Ai. : « ffiternn. »

\H

l\ .InH

iii li;iv vila uKniiis fclitilaloin cximm l<«m. Si^cqikIuiii i>sl, (|U(MJ |»l(jriiiiiini lciii|);is vit<i' siM' Jaiii |)ra>l(.M'i<>ral, iiikIc liKMliciiiii toinpiiM rostal);il, iicc in co |>«)l<>rjil ma;^'- ii;im l\'licilalcm cxpcclarc : ot proptor hoc dicit : Dirs inoi vc/orius tran^irriDit 4/Hfrni a trrrn/r trln surriilifiir ; vila cnim liominis quaiitnm a<l alii|ui(i siniil(> (>st tcxtura* : siciil cnim illo (|ui lcxil lcl;im, lila lllis adjnngit, ut ad iierreclion(>in hda^ pervoniatnr, qua pprfectu, oam succidit ; sie ad lioc nl vitu hominis perliciatui", dics di(>l»us addiiiilur ; ciiin aul(>m fiierit pcrfecl;i, lol;iJitcr succidclur. Idco ;iiitom ;iit «inod velocins tninscunt dies liominis (luam tela succidatur, quia in opcre telaR toxtor interdnm quicscit ; sed tcmpus vitae hominis absqiie quiote conlinuo lahitur. Scd possot ali(|uis dicere quod licet pln- rimiim tcmporis vitn> ejiis iransierit, adliuc tamon possif expectare reditum ad statum vit;p pra'tcritcO : posucrunt (>nim' aliiini quod post mortein transactis plu- rimis annorum circulis, homo reditiirus erat ad camdom vila' seriom quam priiis egcrat; ut pnta, quod Plato in fniuris temporihns lecturus erit iUhenis, et ca- dem aclurus qua> prius cgii ; et sic lio- mo, licet plurimum tcmporis vita? cjus transicrit, posset expectare rcstitutioncm beatitudinis in viia ierrcna ' : et idco ad boc rcmovendnm, subjungit Job : Et con- sinnpti sitnt absqiie ulla spe, redeundi scilicet ad prislinos dies : et ad hoc pro- baudum, suhjungit ad Domiuum loqncns, ad (luem ab illo loco, Militia est vita ho- minis super terram, videiur dircxissc ser- monem, dicens : Memento quia ventus est vita mra, idest vciito similis : sicui cnim ventns pertransit, et ultra noii revcrtitur, ila vita hominis cum pertransicrit, nou redit ; ei hoc est qnod subdit : Et non revertetur oculus meus ut videat bona, scilicet icrrcnaj vitap, qua> quondam h;i- hui, et nunc amisi ; et sicui cum vita mca prjotorierit, ego non revcrtar ut vidcam hona tcrrona, sic nec vidcbor ab oculo terrono : unde scquitur : Nec aspiciet me visus hominis. Ponit cnim hic diio, ut signiricct quod non revertetur ad conver- Riilionem humanam, quap maxime con-

sislil iii vidcr(? cl vidori : n;im visus, cum sit suhlilior sonsuuiii, principatnni tonct in vil;i sonsibili. Sod (juamvis post mor- lom ;il) hoininis oculo so dixorit non vi- doiidum, c()n{il(;tnr tamen sc vidondiim o.^so ah oculo divino, in hoc quod subdit : Oriili tui in mr, scilicet orunt. Doo oniin mortui conspicui snnt, qui spirilu;ili;i in- tiiotur, qiiia mortui sccundum spiritum vivnnt, non sccundum caruom, quam vi- sus hominis aspicere potost. Possot au- lom aliquis ex hoc intolligerc, quod oculi Dei ita rcspiciaut mortuum, non secuu- dum st;itum pra>scntom, sed socundum (juod respicil futura, quasi homo mortuus itorum rcditurus sit ad vitam quam di- misit ; ci ideo ad hoc excludendum sub- jungit : Et 7ion subsistam ; quasi dicai : Sic dico, quod oculi tui in me eruni post mortom, qiiod tamcn cgo postmodum ilerato non snbsistam in statu hujus vilai terrcnrP ; et hoc probat per simile, cum suhdit : Sicut consumitur nubes, et per- trcmsit; sic qui descendit ad inferos, non ascendet. Dicuutur autera raoriui ad infe- ros descendere, vel quia secundum ani- mam ante Chrisii mortcm omncs ad in- fernum descendcbant, vel quia sccnnduin carnom sub tcrra ponuntur. Quantum cnim ad praescns pcrtinei, nihil difTert quomodocumqne exponatur : nihil cnim aliud Yult diccre, nisi quod mortui non redeunt ad viiura pra>teritara ; et hoc prohat in quadam simili probationc suffi- cienti. Sicut enira Philosophus docei in secundo de Gcneratione, tara iu coriiori- bus corruptihilihus quam in corporibus incorruptihilibus, quidam circularismotus apparct : scd haec cst difrcrcntia, quia in corporibus ccelestibus sccundum circula- tionem reiteratur idem iiumcro, sicut idcra sol nuraero, qui occidit et redit ad ortum ; et hoc ideo quia substantia uon corrumpitur in tali mutaiionc, sed solns locus mutatur ; in motu vero generabi- lium et corruptibilium non redii idem numero, sed idcm specie. Patei enim quod secundum circularera motum solis, nubium circulatio qua;dam ht iu disposi- iioue aeris : nam in hycme fiunt nubes, et posimodum in aesiate consumuntur ;

' Al. : « futura. »

(.WVl VFI

49

et itcrum rcdcunte liyeme, rcdeunt nu- bes, non tamen cifdem numero, sed spe- cie ; quia illa; nubes qua^ prius fuerunt, omnino disparuerunt : et similiter cst in hominibus : non cnim iidem bomines per generationes redcunt qui prius fuerunt secundum numerum^ scd solum sccun- dum spccicm. Ex quo patct sohilio ratio- nis illorum qui poncbant rcditumad cam- dem vitam et ad cosdcm actus : crcde- banrcnim quod infcriora disponcrcntur secundum motum corporum cfjelestium : unde, cum rcdierit eadem constellatio post plurima tcmporum spatia, credebant quod rcdirct ct cadem res numero : non est autem necessc quod redeant eadem numero, ut dictum est, sed solum similcs secundum spcciem. Poncbant autem isti, quod homo mortuus, post certa tempo- rum spatia, non solum rediret ad vilam, sc.d ctiam ad easdcm posscssioncs et do- mos quas prius hal)ebat ; et ideo ad hoc excludcndum, suljjungit : Nec revertetur ultra ad domum suam. Poncbant etiam quod eadcm opera acturus erat quae prius egit, et eadem officia et dignitates habi-

turus : unde ad hoc ctiam excludendum subjungit : Xec cofj)ioscet euni amjjlius locus epis ; idest, non redibit ulterius ad locum suura : et accipitur hic locus pro statu pcrsona^, illo modo loqueudi quo dicere consuevimus : Istc habet maguuia locuin in ista civitafe. Manifestum est au- tem cx his, quod Job liic resurrectioncra quam fidcs asserit, uon ncgat, sed redi- tum ad vitam carnalem, quam Juda^i po- nunt, et alii quidam Philosoplii posue- runt. Nec hoc etiam contradicit narrationi Scripturae de hoc quod ahqui sunt resus- citati ad vitam pra'scntem : quia ahud cst quod miraculosc agitur, aliud est quod agitur sccundum cursum natura- lem, prout liic loquitur Job. Consideran- dum cst ctiam, quia quod supra dixit, Mcmento quia ventus est vita mea; non ideo dixit quasi in Deum oblivio cadat ; scd lo(|uitiu' cx hypothcsi positionis ad- versariorum. Si enim Dcus rcpromittcret homini, cujus vita jam quasi prieleriit, bona in hac vita tcrrena, videretur quasi oblitus ; quia vifa hominis, ad modum venti, sine reditu transit.

LECTIO IIT

(^iiiipropter ot ego uon parcam ori iiieo ; lo^iuar in Iriltiilatione spiritus niei ; confal)uIal)or cuni ainarilutline aniniip, nicir'. NuuKiuid niaro cj^o suni, aul cctus, (juia circunideclisti nic carcere ? Si di- xero : Consolabitur inc lectuhis meus, et relevnl)or loquens mecuin in stratn nino ; terrebis nie por sonniia, (!t per visioncs iiorrorc (;(nn;nlics. (,)uan)o- hreni clc^'il suspendimn aiiima incu, el niorlcm ussa mea. Desperavi, neiiua([nam nllra jani vi- vam.

Postquam ostcndit Job, (•ousolalioucm Elipha/, promittculis [irosp^jritafcui tcr- rcnam, fuisso incongnuiui, pcr rationcs ostonsivas, nuncidcm ostcudit deduccudo ad incouvenicns : (]uia, si illi cousolatioui innitcretur qua' ox spc tcrrciuc prospcri- talis sibi ali(|uaiulo sccuuduni Eliphaz danda erat, cinn ista sp(>s fiivola sif ct vaua, ut ostcusum est, sc^iucrctur (juod oportcret cum adhuc iii fiislitia rcma- nere, ot doloris verba proferre, ct peni- tus desperaro ; et ideo quasi coutra popu-

lum disputans, concludit : Quaproptrr ; sciliccl, \aiuim est cxpcctarc prospcrita- tcm tcrrcuam, ul ostcusiim cst ; cf aliuu- de non habctis uude mc consolcmini : crgo, ct cr/o, quasi consolationc desfitu- tiis, iit))t j)arcatn ori nwo, y\\\\\\ lo^iiuu' vcrba lamcntatiouis, proiit mens suggc- rct : ct hoc est (juod subdit : Lot/uar iii Irihiildtidtu' s/)iritus ttici ; scilicct, sccun- (luiii (|uod tribiilafio (luam pafior, spiri- tum nu>un) imitcllif ad Kxjucudum. .Noc soluni adcrat oi tribulafio cxtcrior. scd ot liislilia iiilcrior cxiiide conccpla ; el idco subdit : Confdltulahitr cuni aniarittuline aititn.v ntcv ; uWA, in amariludiuo (juasi lahiilosa vcrlia lo(juar, sccuinlum (jiiod aiuaritinlo aiiiiua' nu'a> mihi miiiistrabit, Intcr ccfcra autciu (jua' hominos nmari- cati confabulari stilcnl, i)ra'cipuo solcnt in(juircro do causis sua' amariludiuis,

XVIII

50

IN JOIt

qnin vix rsl aliiiuis Jimaricatiis «|iiiii vi- diMliir silti vi'l pniifiis iiijiistt' \<'l pliis juslo afHi.liis »!Sso ; et i(lr<» .I"l> K'''«'"^ porsniiaiu JK.ininis aniaric.ili, iiniiiiril dc oaiisa ariliclionis sna'. diccns : .\i/ni(/ni(/ mfirr siitn vijn, tiiit rcfiis, i/iiiti cininn- deillsti tnc rarrcrv? V\n nolandiiin csl, (Iiiia alilcr proviilentia divina opcratnr circa croaturas rationalos, ot alitcr circa y- irrationalcs. Iii croaluris «'nim lationali- ' biis iiivtMiilnr moritnm ot dcmcritiim, proplcr lihciiim arbitrinm ; «'I propter hoc dclicntur ois pania' ct praMiiia ; creu- tura» vero irralional«'s, cum in)n liabeant liborum arbitriiim, noc mcrenlnr nec de- merentur pa*nas et pra-mia ; sed operatnr Dous circa oas ad «wum ampriationom vol rostriclionom, socimdum quud com- polit ad boniim universi. Kx «lua (luidom provisiono seu ratione contingit quod Dous marc coercct, ne totam terra' su- pcrficiem occupct, ut sit locus animalibus ex torra nascenlibus : sic eliam cete in- fra marc Occaiium coercet, ne si in alia maria deducerelnr, aliqnibus possot e.sse ctiam nocumonlum : et ideo inquirit Job, utrum similis causa sit suw afflictionis caus» proptcr quam coarctatur marc aut cetus, ut scilicet afflictus sit, non proptcr aliquod suum dctrimentum, sed proplcr arniiiam utililatcm exinde aliis prove- nicnlom. Dicit autem se carcere circum- dalum, eo quod ila oppressus erat tribu- latione, quod ex nulla parte patebat sibi vel liberatio vel consolatio : et ideo con- se(]ucnter ostendit se privatuni esse illis rcmediis (luibiis afflicti solont consolari : «luorum unum est somnus, nam proptcr somiium tristitia mitigatur : et lioc nota- tur, cnm dicit : Si dixero : Comolahilur me lectuliis incns, scilicet temporc dor- mitionis. Aliiid remedium est cum homi- nes sapicntcs pcr dclibcrationom rationis se ipsos consolantur ; et hoc rcmcdium tangil cum dicil : Hrlcvabnr, scilicct ab opprcssione ' tristitia^ lof/ucns mccinn, per dclibcralionem rationis, in siratu meo. Ilomiues enim sapientcs quando so-

lilarii siiiil. cl a tumiiltibus Iiomiunm ct no{^'olioriim s«'moti, liinc magis socum loijui possiint, s«>ciiii(iiim ralioiicm ali- (|uid coLi^itando. Sod isUi romodia cum jiivaro non poloraiit ; (juia toinporo (iiio his rcmodiis uli dobobat, adeiaiit sibi alia impiMlimonta, (luibiis perturbabatiir ; sci- licet somnia Ituribiiia, ct visioncs horri- bilos ; ct hoc cst quod subdit : Tcrrehis nic pcr somnia, qua^ scilicet dormionti apiiaront, ct jjcr visioncs : qua' scilicct appaniiit vigilanli - ab usu cxteriorum scnsuum alienato, /lorroj^e crmcuties : so- lent enim nocturna pliantasmata confor- mia esse diurnis cog-ilationibus. Unde quia Job in die mo»rores cogilabat simi- bus phantasmatibus pcrturbabatur in nocle. Inlirmitas cliam corporis ad lioc operatur, ut perturbata phantasmala dormienlibus appareant. Sic ergo uiidi- quc consolatione exclusa, nullus modus mihi rcmanet tot angustias evadendi nisi pcr morlom : ot idco pra^elegi mortom quantumcumque abjectam, ut vitem tan- tam miseriam : et hoc est quod dicit : Quaniohrcm elcrjit suspcndium anima mea. Et ne putarotur ha^c electio ex ali- qua infirma cogitalione provenire, aliis fortibus cogitationibus repugnanlibus, subjungit, nil cssc in se tam forte quod mortem non desideret ; et hoc est quod dicit : Et mortcm ossa mea : solet enira per ossa in Scriptura id quod est in ho- mine robuslius designari ; et quare hoc eligit, ostendit cum subdit : Desperavi; idest, a spe quam mihi dedisti ut iterum fruar prosperifate terrcna : et quare des- pcravcrat ostondit subdcns : Xeqitaquatn ultra jam vivam : in quo duo possunt inleHigi, qua' supra posuerat : scilicet quod majus tempus vitae sua3 jam prffite- ricrat ; et quod non erat reditus post mortem ad eamdcm vitam, ut scilicet viveret supcr terram. IIoc crgo inconve- nicns inferebat, ipse Job ex cOnsolatione Eliphaz, quod scilicet dcspcratus mortem cligeret, et non haberet uude tristitiam rcprimeret.

Al. : o oppositione.

2 Al. : <i vigilantibus. »

CAPUT VII

51

LECTIO IV

l

Parce mihi, Doininc, nihil cniin sunt dies mei. Quid cst liomo, qnia magnificas enm ? Aut quid appouis crga eum cor tuum? Visilas eum diluculo, et suhitu probas ilhun. Usquequo nou parcis mihi, uec diniittis me ut ghitiam salivam meam? Pcccavi, Quid faciam tiJ)i, o custos hominum? Quure posuisti me contrarium tihi, et factus sum mihimetipsi gra- vis? Cur non toUis peccatum meum, et quare non aufers iniquitatem meam ? Ecce nuuc in pulvere dormiam ; et si maue me quaesieris, non subsis- tam.

Postquam ostendit Job, quod consola- tio Eliplmz ex jiromissione felicitatis tcr- rena', inducebat eum ad desperationcm et desiderium mortis, ostendit quid sibi sperandum relinquatur a Deo, ut scilicet tribulatio illata cesset ; et lioc est quod dicit : Parce miJd, Domine, quasi dicat : A spe prosperitatis terrenai decidi : Iioc mibi sulTicit ut parcas, idest flagellare de- sistas : ct quia ad parcendum inducere solet parvitas ct miseria bominis, sul)- jungit : Nilii! eiiim swit dies mei; quod videtur referri ad bominis parvitatem et ad vil;e brevitatem^ et communiter (juan- tum ad omnes, et speciabter quantum ad seipsum, cujus dies jam praitericrant. Utrumque autem consequenter prosequi- tur : ct primo dc parvitate, dicens : Qidd est Jiomo, idest (luam parvum qiiideui et infiiiTHim secuiHbim corpus, (jtiin ma(jni- ficas cuni? iionore grandi inter ceteras creaturas. Aut quid apponis err/a eunt cor tuum? eum scilicet speciali cura cus- todiendo et protegendo. Ubi consideran- dum est, quod licet omnia subsint divina^ providentiie omnia tamen seciindum sla- liim siiiiin ordine [)r()se(|iu!nfi a Deo ali- lcr et alifer disponunliir. Cum enim oui- nia particularia bona i\\\w suiit iii univer- so, ordiiiari videantiir ad (•«iinmune ho- niim imiversi, sicut pars ad foliim, et imperlectum ad perfecluni ; eo inodo aruiiia dis[)onuntur secuiKliiiu diviiiam provi(l(Uitiain, scciindiini (|ii(ul iKihciil or- (linem ad univeisiun. Sciendiini est au- tem, ((uod secundum modum (juo ali(|ua participant perpefuitafem, essenfialiter ad perfectionem uuivorsi spcclanl ; se-

cundiim aufem qiiod a pcrpctultate defi- ciuiit, accidcnfaliter pertinent ad pcrfec- tionem universi, et non per se, et ideo secundum quod ali^jua perpetua suut, propter se disponunfur a Deo ; secuudum autem quod corruptibilia sunt, propter abud. Quai ergo perpetua sunt et spccie et iudividuo, propter .se gubcrnantur a Deo. Qua; autem sunt corrupfibilia indi- viduo, perpctua specie fantum, secundum speciem quidem propter se dispensantur a Deo, secundum autem individuum propfer speciem tantum ; sicut bouum et maliim quod accidit iii brufis animalibus, utpotequodluec ovis occiditurab hocbipo, vel aIi(]uodaliud bujusmodi, non dispensa- tur aDeopropteraliquod merifum vel de- meritumbujuslupiveIbujusovis,sedprop- ter bonum specierum, quia divinitus uui- cuique speciei ordinatus est proprius ci- bus ; et boc est qiiod dicit : .1/// quid ap- ponis erfja eunt cor ttiunt ? dum scilicot ei providcs propter ejus bonum ; non ap- ponit aufem iii brulis ergasingularia cor sunm, sed crga bonuin .speciei, quod po- test esse perpetuum. Quo modo autem apponat erya eum cor suum, osfendit, cum siibdit : Visitas eunt diluculo ; idcst a piiiici[iio nafivifafis, fua [irovidcufia ad- minisfraus ei ([ua' suiif neccssaria ad vi- tam, et magnificatioucm, faiu corporalem quam spirifiialem ; et subiln jwobas il- luni; pcr adversa, iu quibus a[)paret qua- liler se babeat ad virfufcm : ([uia, sicul babcfur Eccli. xxvii, (> : Vasa fiijuli pro- hat fi)rnaj\ rt /loniiucs Justos trnfatio trt- hulationis. Dicifiir aufem Deus li«»ininem [iroliare, nou iif i|)se discal ([ualis osl liomo, scd ut alios ciiiu cognoscore fa- cial, cl ut i[)semcl sei[isum coKUoscal. Ihec aulem vorba non sunt iiilclligonda fan(|iiain im|)robaiilis diviuam circa \\6- iniiics soliciliidiucm ; scd tau((uaui iu- ([uirciitis ef adiuiraiitis : id ouim t|Uod (lc Iiomine videtur exlorius, parvum qui- dom est, frai^ile et caducum. Uudo mi- rum videtur (juod Deus lantam soUcilu-

K^

1\ .lOR

(liiitMii lialRMt (lo lioiiiint', iiisi alii|nid lattM*»'t in i'o i|n(i(i (\ssct |)(»rp('tnitatis ca- pax ; et pcr luinc iiKjnisiti^niom, ol admi- rationom sontonlia l",li[>liaz cxclnditnr : qnia si non ossot alia vita lioniinis nisi qna* est snpor toriani, non vidorotnr con- dig"niis homo taiita Doi s(dicitndino ciroa ipsnm. Ipsa orpo solicitndo (|iiam Dons spooialitor liabet de liomino, domonstral aliam osae vitam hominis post corporis mortom.

Deindo aliam rationom snhjnn^^it, ut sibi parcatur, snmptam ox brevitato vita% eam sub intorrogatione proponens, cum dicit : Usqnequo non parcis mihi? qm\?>\ dioat : Tempus hominis brove est, et tem- poris vita' nnvo major pars transiif : qiiis ergo terminus expootatnr ut mihi i^arcas, si modo non parcis, ut saltcm aUquod breve spatinm liaheam, in quo quies- cam? 0"f>d significal in hoc qnod snb- dit : Nec dimitlis me, ut (jlutiam salivam meam ? hominos onim dum vcrba profe- runt, salivam grlutiro non possunt : nc- cessarinm est orgo in loqucndo aliquam modicam pausam fieri, ul saliva vcl ex- puatur, vel glntiatnr : cui quidem moru- lae * residuum tempus vita^ suai compa- i*at : ac si dicat : Si paroere diffcras, non remanebit mihi a Uiborihus aliqua quies, saltem illi ])ausa' similis qua loqucntes salivam glutiunt. Et hoo ctiam pro- cedit ex suppositione sententia; Eliphaz : quia si non sit vita alia hominis nisi qn» est hominis^ super terram, uon restat qnando Dcus parcat, si in hac vita non parcit. Possct autom aliquis dicorc, Job indignum esse ut sihi parcalur a Doo, quia peccata sna mcroiitur eum ultcrius affligi, secundum scntentiam Eliphaz, qui eum propter peccata flagellari pulabat ; et ideo subdit : Peccavi ; quasi dicat : Esto quod peccaverim, ct propter hocmc- rear flagellari : adhiic rcmanct ratio, quarc mihi parcoro dohcas ; et snhjungit adhuc tres rationes quare parcero Dous debeat, sumptas ex hominis inhrmitate. Qnarum prima sumitur ex impotcntia sa- tisfaciendi : homo enim nihil cciudignum facere potcst propriis virlulibns^ad rocom- peusandum ollensam quam contra Dcum

coinmisit ; et hoc cst quod dicit : Quid fnciam tiffi, o custos liominum ? qiiasi di- cat : Si taiitam soliciludinom do homini- hus haboas (luasi ciistos oorum, ut de sin- gnlis ooriim aclibns ralionem ro(jniias, iion sni)j)oliint moa^ viros ad facicndum aliqnod proj^tor (juod pcccata mca rcmit- tas : nndo si lioo oxpectatiir, numijnam mihi j)arceres ; ot ideo hoc non ohstante, mihi parccrc dcbcs. Secnnda ratio snmi- tur ex impotontia perscvcrandi : homo onim post corruptionom humanai natura^ pcrsevcrare non potost sinc gratia Dei : unde et in sacra Scriptura consuetum est dici, quod Deus aliquem indurat, vel ex- c.TPcat, ex hoc quod gratiam non largi- tur, per quam emolliatur et videat. Se- ciindum crgo huiic modum hic loquitur dicens : Quare posuisti me contrarium /M/.^idost, quare mihi gratiam non de- disti, per quam in hoc pcrsevorarem, ut mihi contrarius non esses propter pecca- tum? Ouicumqne enim peccat, qiianlum in se csl, Deo contrarius est ; dum scili- cet divinis mandatis repugnat, sive quai sunt in lcge scripta tradita, sive natura- liter indita hominis rationi.

Sciendum est autcm, quod hominis ratio fortior est inter omnes animae vir- tutcs : cujus signum cst, quod aliis im- perat, ct eis utitur ad suum finem. (!on- tingit tamen quod ratio intcrdum ad mo- dicum absorbetur pcr concupi.scentiam vel iram, aut alias infcriorum partium, ct sic homo peccat ; non tamcn infcriores vires sic possunt rationem ligatam tone- re, quin sempcr redcat ad suam nafu- ram, qua in spirifualia bona homo tcn- dit, sicut in proprium finem. Sic ergo pugna quaidam fit eliam hominis ad seip- sum, diim synderesis remurmurat ratio- ni^ propter hoc quod pcr coiicupisccntiam vel iram absorpta peccavit, ex quo ex pcceato pra'tcrito infcrioribus viribus cst addita pronifas : ct idco ad similcs aclus propter consuetudincm ratio non potest libere uti infcrioribus viribus, ut eas sci- licet ad superiora bona ordinet, et ab in- feriorihus rctrahat ; ct sic homo, dum fit contrarius Deo per poccatum, fit etiam si- bimetipsi gravis ; et hoo est quod sub-

' Al. : « lioTuls. I»

* A\. deeBl. : « hoiuiuis.

(:a!'(^t vfii

53

i

flit : Et factus sum mihimetipsi rjravis? In (]uo apparct, quod pcccatum statim suam poenam habet : cl sic post lianc poMiam facilius videtur homini esse par- ccndum.

Tcrtia ratio sumitur ex impotentia ho- minis ad purgandum peccatum : homo enim per seipsum in pcccatum labitur; sed solius Dei est peccatum rcmittere ; et ideo quan-it Job, si poena mea cessare non debet quamdiu peccatuin manet, et tu solus peccatum auferre potes : Cur non tollis peccatum meum^ quod in te Deum, vel in mcipsum commisi? Et ad- huc subditur : Et quare ?io)i aufers ini- quitatem meam ? si qua est contra proxi- mum commissa.

Considerandum est autem, quod hujus- modi quaistiones Job non facit quasi te- merarius divinorum judiciorum inquisi- tor, sed ad felicitatem destruendam quam advcrsarii asserere nitebantur, scilicet quod in hac vita tantum csscnt expec- tanda a Dco bona vel mala pro factis hu- manis : quo (juidem posito, lota ratio divinorum judiciorum turbatur, (luii)us homines iu hac vita punit propter pec- cata, vel peccata remittit secundum quod cos prieordinat ad vitam futuram vel prjpdcstinando vel reprohando. Si autem iioii esset vita futiu'a, scd lantum pry- sens, non esset ratio ({uare Dcus dillcrrct parcerc iis quibus parccrc inten(ht, aut

eos justiflcare et remunerare ; ct ideo Job, ut suam intentioneni aperiat, sub- dit : Ecce iiunc in pulcere donniam : quia jam in promptu est finis vitai meae, cum raoriar resolvendus in pulverem ; et propter incertitudinem mortis, tempus vitai' non potost expcctare. Finitur etiam dies crastinus : et ideo subdit: Et si mane me quxsieris, non suhsistam ; quasi di- cat : Non possum repromiltere : raihi tempus vitiE usque in mane, nedum longa vitffi spatia, in quibus expcctare possim quod mihi parcas, si aUa vita non erit.

Considerandum est autem, quod Job procedit more disputationis, cui a princi- pio sufficit lalsam opinionem repellere ; et postmodum aperit (juid ipsc de veritate sentiat. Notandum est etiam, quod Job in verbis prwmissis tres ratioues tetigit quarc aliquis in hac vita flagellatur a Deo. Prima est, ut cohibcatur cjus maU- tia, ne aliis possit nocerc ; ct hanc ralio- ncm tctigit cum dicit : Numquid mn/e sum efjo, aut cetus^ quia circunuledisli me carcere? Secunda est, ut liabeatur ho- miuis experientia, ut soilicet virtus ejus manifcstetur ; et hanc tetigit, cum dixit : Visitas eum diliculo, ct subito jn-obas il- lum. Tcrtia cst iii p(Pnam i)CccatoruJU ; ct hauc t(!liKil, ^'"ni dixit : Pcrcavi : quiil faciam fib/, o custos /lominum ?

C A P U T 0 C r A V U M

LECTK» I

Resiiondons aiilein Ualdiid Suliilcs dixit : rsiiiic- (|iio lo(]ii('ris liiii.i. cl s|piiiliis miilliidi'\ scriiicnics uris liii ? Nuiiii|iiid Dciis sii|)|)luiitiil jiidiciiiiii. aiil omiiipolciis siibvcrlil (|nod Jiislum csl? lCliain si (llii tiii pcccavcniiil ci, ct diiiiisit cos in inaiiii iiiii|Mitatis siiic, tii lainon si diliiciilo consiirrcxcris nd Dciim cl omiiipotcnlcm liicris dcprcciiliis, si miiiidiis cl rcctns iiiccsscris, slatiin cvigilaliil ad tc, ct pacnlmn rcddot haliitncnluin jiislilia» lua\ in laiitiiiii iit si priora hia rncriiil jiarva, cl novissimn tiia multiplicontiu' uimis.

In superioribiis, bcatiis ioh (Uclis EU- pha/. rosponiUI, cjus scnlciitiaiu cfMcrtci- tcr cl profundc cvacuainh» ; scd Ilaldad Siibilcs in camdiMii scnliMiliain nim KU- pha/ concuidans, pnifundilulcm bcuti Job iion coiupr«'li(Mulcrat : ct idoo contra rcspon.sioncm hcati Jol> loqiulur, hi«iil solcnt honiincs Uxpii coiitru sont^uilia.s

54

|\ KMt

iioii iiilrlloctas. Iloruinos auftMii non coni- prrluMidtMitcs iiKMilcs l(tt|n(Mitiniii, in duohns (irlioon» soI(Mit : (inornin iinnni ost, qiiin iiosciiiiit (jiiaiKJo illc (|ni lo(ini- tnr, ad fliKMn proposifi pinveiKMit ; alind est, (luod ordiuationom sermonnm lo- qiienfis (Mp(Me iioii possunf ; et ho(* iu verbis Ilaldad Snliifes inanifesle ajjparef ; dicif (Miiin : Rf.yjonr/rns (iiitcm lialdiid Su/iitrs di.rit : i's</urf/i(o /ot/ncris ta/ia ? Yidehafur enim ei (piod niinis protraxis- sct sermonem, iion consideraus, ucc in- tellif,'ens ad ([iiem flnem Job snnm scr- moiKMii prodncere volebat. Similifer efiam ordinafionem eorum qua' Job dixcrat, qualifer scilicel adinviccm compacfa erant, non capiebat ; et ideo subdit : Et sjfiritus mu/tijt/ex sermoncs oris tui? Re- pulabat euim ((piia Job multa protulerat, quoriim ordinem ipsc nou capicbat) quod essent verba dissnfa, et qnasi Iiominis sine rafione, ex impetu spiritus varia lo- qneutis absque ordine rafionis. Et quia, ut dictum est, Baldad intentioue Job non compreIienderat_, cjus verba in alia inten- tioueaccipiens, ad incouveniens deducero conafur. Yolens enim Job snperioribus oxclndere senteiitiam Kliphaz, poneiifis, quod advcrsitates in lioc miindo pro pec- catis hominnm coutingebaut, et quod pcccatoros flagellafi a Deo, si convertan- tur, ad statum prosperitafis rcduccnfur, contra ntrunKjue locutns fuerat. Nam confra primnm, uf supra expositum cst, dixcraf : i'ti)i^tm ajipcndcrcntur pcccata mea. Contra sccundurn dixerat : Desjje- ravi, ncfjuaquam u/tra jam vivam : et mulla hujnsmodi, ul ex supcrioribus pa- tet. Hoc aiitem diccbat Job, intendens quod poMia peccatorum et justitia? pra'- minm iiou suiit cxpectanda a Deo in hac vifa. Raldad autcm, qni aliam vitam ncs- cicbat, sic accepit hspc verba, ac si Job inteuderet dicerc, (piod Dcus peccata non punif, ncc benefaLta remuncrat ; quod videfur essc diviiia; jnsfifi.e coulrarium ; cf idcoR.ildad proponif diccns : Xumc/uid Dcus sup/t/antat jiu/icium, cl omnijtotens su/)vertit f/uod Justum cst? Qnasi dicat : IIoc sequitur cx tuis verbis, si homines

in lioc mnndo absque pcccalo pnnil, aiil iillra miMisnrain pcccafi, vel si ad sc ro- V(M"sis IxHia iioii rcddit. Kt uotanduiu est, quod justitia dnpricitcrcorriimpitiir, scili- cct pcr asfntiam alit-ujiis sapienlis, el per vioieutiam alit njus pofentis. In Deo au- tcm ufrnnKjne est : et pcrfccta sapi(Mitia, et oiniiipottMitia. Xcc tamcn jier sajiien- tiam, (jna* iKJininc Dei infelli^^itnr, (jiiasi astute agens snpplantal judiciiim ; nec per omni[)lcntiam, quasi violenter sub- vertit quod juslum esf. Duo autem erant, qiKT videbaiifur impedire h)h nc pristiua prosporifas ei resfifui possct, etiamsi convcrferetur ad Dcum, ut Kliphaz dixe- rat : quorum unum erat, quia filii quos amiscrat mortui crant, nec expectari po- terat ' quod resuscitarentur per suam convcrsionem ad vitam ; et ideo Baldad dicit : Etiam si filii tui jteccaverunt ei, et dimisit eos in maiiu i)iifjuitatis su2e\ quasi dicat : Cum tu conversus fueris Denm, ad illa rccuperabis quae pro peccatis tuis amisisti ; filii autem tui mortc op- prcssi sunt, non propter peccata tua, sed proptcr peccafa eorum. Unde iion est confra scnfcnfiam Klipliaz, qua dixcrat, qnod per conversioucm ' rcdibis ad pros- perilatem, si fllii tui, te converso, non resuscitentur. Ktnotandum est, quod quia istcDaldadpoenasprffisentisvifaepro pecca- tisaccidere crcdebat ; ultima auf cm poena- lum pra'senfinm est mors ; tunc homo videfnr pcrfecte pro peccatis punifus, quando usque ad mortem pro peccato perducitur; et ideo subjungit, et dicit : Et di)nisit eos i)i ma)m iniquitatis sux \ quasi diceret, in potestate peccatorum suorum, ut absijue aliquo retinaculo us- que ad ultimam ptpnam pro peccatis de- ducercnlur '. Aliud aulem est, quod redi- lum ad prisfinani prosperitatcm iinpcdire vidcbatur, (juod plurimum tempns vitae Job jam fransi(M'at, et parum rcstahat, ut ipsc supra dixerat : unde non videba- tur quod in illo modico tempore suffi- cicnlcr sibi prisfina prosperitas posset restitui, ctiamsi couvcrtcretur ad Denm : et ideo Baldad ci promiltit posscssionu n rectjmpensatioiiem fiendam ad tempus,

• Al. : « potpranl. »

* Al. : « conventionem. »

' Al. deest : » deducercntur.

CAPUT VIII

5!?

ut scilicct multo majora bona oblineat quam prius liabuit, per hoc quod modico tempore ea esset babiturus; et ideo Bal- dad primo doscribit ei modum debita^ cojivcrsionis, ad quam tria requiruntur. Qiiorum primum est ut a peccato cebn'i- ter surgat ; et lioc est quod dicit : Tn ta- men si dilucnlo, idcst tcmpestivc, cnn- snrrcxeris ad Deum, rclictis peccatis, se- cundum ilkid Eccli. v, 8 : Ne tardes con- verti ad Dominum. Secundum cst ut homo pro peccatis satisfaciat ; et quan- tum ad hoc dicit : Et omnipotentcm fue- ris deprecatiis : inter satisfactionum enim opcra, quasi priecipuum videtur esse ora- tio. Tertium est ut homo perseveret, ca- vens sibi a recidivo peccati ; ct ideo di- cit : Si mundus et rectus incesscris^ scili- cet cavens tibi ab immundrtiis carnis et ab injustitiis quibus la^ditur proximus. Sic autcm perfecta conversione descripta,

suiijungit promissionom prosperitatis , diceus : Stalim ccit/ilahit ad tc^ scilicet Dens : etenim (juasi dormire videtur, cum jusfos affligi permittit ; evigilare autem, (juando eos defendit, sccundum ilbid Ps. xLin, 23 : Ejnrfjc, quarc obdor- mis Domine? VA effectum liujus evigila- tionis .sul)ju[igit dicens : Et /jcccatum reddet liahitacnlum Jnstitix tnas ; quasi dicat : Domus et familia tua lempore pec- cati ttii, cum erat reproba, fuit perturba- ta ; et terapore justitiai tuae pacem habe- bit. Et ne posset conqueri de temporis brcvitate, r iromittit excessum prosperi- tatis, dicens : In tantum nt si priora tua fnerint jKirva, scilicet comparationc se- quentium et hoc est quod subdit : et no- vissima tua multipUcentnr nimis : ila quod magnitudo prosperitatis recompen- set tibi tcmpus quo in adversilate fuisti.

LECTIO II

Iiiterroga enini generationem jiristinani, et dili- f!;i'iitfir investif^a patruni nienioriani. Hesterni riuii)[)e sunius, et if;noranius, quoniani sicul unibra (iies uostri sunt super terraiii. Ipsi doceliunt le. lo(|U(Milur tibi, et do eordn suo ])ro('iM'cnl <'lo(iuia. Nunniuii! vivere potest scirpus alisiiuc liuinorc, aut crescere carectum sinc aqua ? Cum adhuc sil in flore, iiec carpatur maiiu, ante onines licrhas ares- cit : sic via^ ouiMium (^ui oliliviscuulur Dcum ; ct spes hypO(;ritii! pcriliit. .\on ei piaccnit vecordia sua, et sicut tcla arancarum liducia ejus. luuitelur super domum, cl non stahit ; fulciet eam, et uoii consur^'ct. Ilumectus vidclur autciiuaui vciiiat sol ; et iii ortu suo germen cjus egriMlichir Sup"r acer- vum pelrarum radicum radices ejus densahuiitur, et inter iapidcs coinmorahitur. Si ahsorhucrit euiii de loco suo, ncf^ahit caiu de loco, ot dic.ct : Noii novi tc. Ila!c est enim lictilia via* ejus ul rursuni de tcrra alii gcrmiiicntur. Dcus noii projicict siiii- piicem, nec porrigct nianum maligiiis : donec iin- pleatur risu os tuum, o.l lahia tua jiihilo. (,)ui odc- runt te, iiiducntur coiilusionc, ct talieriiaculuiu iiiipiiirum iiiin suhsislel.

Ilaldad Subit(5S iii pia'C(>denlii)us eam- dcni siMiicntiam cum Eii[)baz Tiicniairde (hifcndens, posiuiral, bnmincs |iro pcc- cato in pra'senti vita (liviniliis puiiilos, post conversionem ad prospcritatis sla- tiiin rediliiros : (piod (|iiiilcm placilmn probare intendit dupliciter : priino (ini-

dcm cxperimcnto, .scciiiido cx similitu- dine : cxperinKMitnm eiiim in rebus par- ticu]aril)iis maximc eflicax est ad probaii- diiin. cl tanlo magis, (|iian(lo diulius esi obscrvatum et infallibililcr invcntum. Ea autiMU (nue diiiliirnibihun lemj)oris re- qiiiriiiil. |)(M' aiiti(|uoium miMuorias maxi- mc prol)aiilur ;